GÜNÜMÜZÜN en lezzetli hamur yemeklerinden olan mantının kökeni tam olarak belirlenememiştir. Çincede “mantou” kelimesinden türediği, mini veya iri açılmış yufka hamur içine et (kıyma) konulup, suda haşlanarak pişirildiği bilinmektedir. Genel anlamda Türkler ve Moğollar tarafından Orta Asya’dan Anadolu’ya İpek Yolu üzerinden taşındığı sanılmaktadır. Tatarların, Kayseri yöresine yerleşmesi nedeniyle, bu ilimizden yayıldığı ve ünlendiği, 2009 yılında coğrafi işaret aldığı bilinmektedir.
Osmanlı mutfağında en eski mantı tarifi, 15. yüzyılda “Kitâbü’t-Tabih” adlı kitapta, Muhammed bin Mahmud Şirvani tarafından tarif edilmiştir.
1844’de yayınlanan basılı ilk yemek kitabı “Melceüt’t Tabâhhin” adlı eserde de mantıya benzeyen bir Tatar böreğin tarifine yer verilmiştir.
Mantı, zaman içinde kıyma içli ve haşlanarak pişirilmesi dışında farklı iç ve pişirilme şekilleriyle de beğeni almış ve farklı illerde farklı şekillerde pişirilmiştir. Buna göre;
- Kayseri Mantısı, Yağ Mantısı (yağda kızartılır), Sini Mantısı (fırında, Trakya), Paşa Mantısı (kavrulmuş kıymalı, yağda kızartılır), Peynirli Mantı
- Eskişehir Mantısı (mercimekli)
- Sinop Mantısı (üzeri cevizli)
- Nevşehir Mantısı (nohutlu)
- Bodrum Mantısı (haşlama sonrası kızartma / Muğla)
- Bozüyük Mantısı (mercimekli, Bingöl)
- Çorum Mantısı (kıymalı, kızartmalı- yoğurtlu mantı)
- Avunya Mantısı (nohutlu, tavuklu, yufkalı), Saçaklı-Cıngıllı Mantı (Balıkesir)
- Silor (Artvin), Silori (Sakarya), Siron (Giresun), Sırın (Elazığ)
- Boşnak Mantısı (patatesli, kıymalı)
- Türkmen Mantısı (kıymalı, buharda pişirilir)
- Gürcü Mantısı Khinkali (kıyma veya peynir içli bohça mantı, buharda pişirilir / Artvin)
- Özbek Mantısı (kıymalı, buharda pişirilir), Çuçvara (kıymalı, haşlanır), Kaskoni (kıymalı, buharda veya haşlanarak)
- Çerkes mantısı Hengel / Hıngel / Hinkal (patatesli, kıymalı / Sivas, Erzurum, Çorum, Samsun, Amasya, Artvin), Haluj / Hambal (patatesli / Sivas, Bandırma-Düzce, Balıkesir), Metez (Kıymalı, lor peynirli, patatesli / Çanakkale, Bilecik, Balıkesir), Haluçka (Küre-İnebolu / Kastamonu)
- Azerbaycan mantısı Düşbere (sirkeli servis edilir)
- Yaprak mantı, Kurze (Kars, Bayburt)
- İzmir mantısı (pirinçli-kıymalı iç), yanık mantı (kıymalı iri mantı)
- Bartın mantısı (pirinçli, bohça şeklinde tavada kızartılır, et sulu servis edilir)
- Samsun mantısı (üzeri cevizli)
- Piruhi / Peruhi (peynirli, naneli-süzme yoğurtlu iç / Çanakkale, Safranbolu-Karabük, Bilecik), Piravu (peynir içli, üzeri kuşbaşı etli / Nevşehir),
- Bolu Mantısı (mantarlı), Kaşık Sapı (keş peynirli)
- Gül Mantısı (yağda kızartılır, üzeri nohutlu) (Adana)
- Kulak Mantısı (Adını şeklinden alan mantı, Balıkesirde; nohutlu kulak ve kulak hamuru, Manisa’da; cevizli kulak, Antalya, Malatya, Diyarbakır’da; kulak çorbası, Kütahya, Sinop’ta; kulak aşı adını alır.
- Tokat Mantısı (kurutulmuş içsiz hamur haşlanır, üzerine yogurt ve kavrulmuş kıyma dökülür)
- Kandilli Mantı (haşlanmış tavuk ve pirinçli iç, fırında pişirilir, üzerine soğanlı tavuk suyu gezdirilir (Edirne, Çanakkale)
- Tatar Mantısı / Üyken Börek / Tabak Börek (İçsiz, üzeri kıymalı, yoğurtlu bir tür mantı, Burdur)
- Cimcik Mantısı (Kütahya)
- Göbete, Psıhalive, Haluj / Şelame (Düzce, Rize)
- Şişberek (Hatay)
- Pörüşke (Eflani-Karabük, Kastamonu)
- Sübara / Sübüra, Boz Mantı, Katıklı Mantı (Sivas)
- Nohutlu Mantı (Gaziantep)
- Yüksük Çorbası (hamurlu, mini köfteli, nohutlu, salçalı sulu mantı. Yoğurtsuz ikram edilir, Adana)
Yukarıda bahsettiğimiz gibi, mantı yalnız ülkemizde değil, birçok ülkede de farklı adlarla anılır. Ülkemizdeki bazı özel restoranlarda pişirilen mantı türleri şöyledir; Çin mantısı; Wonton, Baozi, Dumpling, İtalyan mantısı; Ravioli, Alman mantısı; Maultasche, Japon mantısı; Gyoza, Nikuman, Rus Mantısı; Pelmeni, Afgan mantısı; Mantu, Kore mantısı; Mandu, Polonya mantısı; Pierogi, Moğol mantısı; Buuz, Nepal mantısı; Momo(s), Bosna Hersek mantısı; Klepe, Ukrayna mantısı; Vareniki, İspanyol mantısı; Noqui, İsveç mantısı; Palt, İsrail mantısı; Kreplach, Hint mantısı; Samosa, Tayvan mantısı; Ba-Wan, Belarus (Beyaz Rusya) mantısı; Kalduny, Lübnan mantısı; Shishbarak, ABD mantısı; Dumpling sayılabilir (Çin’den alındığı için bu adla anılır).
Daha çok soğuk kış günlerinin yemeği olarak mantı, genel olarak sarımsaklı yoğurt, sumak, nane, acı pul biber ile servis edilir. Karabiber ise, yalnızca kıyma harcında tercih edilir.
Ağzınızın tadı bozulmasın, sofranız bereketli olsun.
(“Türkiye’nin Yöresel Lezzetleri” adlı son kitabımdan kısmen derlenmiştir).
