Normal büyüme ve gelişme, sağlığın en önemli göstergelerinden birisidir. Normal büyüme için, sağlıklı hücre yapısı, yeterli beslenme, sportif aktivite, büyümeyi etkileyen hormonların ve büyüme faktörlerinin varlığı gereklidir. Psikolojik...

Normal büyüme ve gelişme, sağlığın en önemli göstergelerinden birisidir. Normal büyüme için, sağlıklı hücre yapısı, yeterli beslenme, sportif aktivite, büyümeyi etkileyen hormonların ve büyüme faktörlerinin varlığı gereklidir. Psikolojik destek ve mutlu bir aile ortamı da büyümeyi destekleyen önemli faktörlerdendir. Tüm bu aşamaların sağlıklı ilerleyebilmesi için, bireyin büyüme faktörlerinin ve genetik yapısının sağlıklı olması gereklidir.
Büyüme, vücudumuzdaki hücrelerin sayısı ve büyüklüklerinin artması sonucu oluşurken, gelişme ise bu hücrelerin fonksiyon kazanması, belli işlevleri yerine getirebilecek olgunluğa erişmesidir.
Çocuklarda büyüme ve gelişme her yaş grubunda, kız ve erkek cinsiyette farklılıklar göstermektedir. Çocuklar, her yaşta aynı hızda büyümezler. Benzer şekilde, her yaş grubu için büyümeyi olumlu ya da olumsuz etkileyen faktörler de değişiklik oluşturmaktadır. En hızlı büyüme, anne karnında, ilk 2 yaşta ve ergenlik döneminde kendini göstermektedir.
Büyüme, kemiklerin uç kısımlarındaki büyüme plaklarının gelişmesi ile sağlanmaktadır ve bunun için üç önemli faktöre ihtiyaç vardır. Bunlardan ilki genetik faktörlerdir. Genel olarak kız çocuklarının boyu annelerin boyu kadar, erkek çocukların boyu babalarının boyu kadar olmaktadır. Büyümeyi sağlayan ikinci faktör beslenmedir. Beslenme özellikle ilk iki yaşta olmak üzere bütün yaşlarda büyümeyi etkiler. Yetersiz beslenmenin en önemli bulgusu boy kısalığıdır. Büyümeyi sağlayan üçüncü faktör hormonlardır. Başta büyüme hormonu olmak üzere, tiroid hormonları ve cinsiyet hormonları büyümeyi düzenlemektedir.
Büyüme esas olarak üç döneme ayrılmaktadır. İlk dönem doğumdan iki yaşına kadardır ve bu dönemdeki büyümeyi en çok beslenme etkilemektedir. İkinci dönem iki yaş ile ergenlik dönemi arasıdır ve bu dönemde büyüme hormonu önem kazanmaktadır. Üçüncü ve son büyüme dönemi ergenlik dönemidir. Bu dönemdeki büyümeyi cinsiyet hormonları düzenlemektedir. Her çocuk bu dönemleri ve kendi büyüme eğrisini izleyerek büyümektedir.

ÇOCUKLAR YILDA NE KADAR UZAR?
Çocukların büyüme hızları yaşlarına göre değişmektedir. Yeni doğan bir bebeğin boyu ortalama 50 santimetredir ve bebekler ilk yılda 25 santimetre, ikinci yılda 10 santimetre uzarlar. Daha sonra yıllık büyüme hızı giderek azalır. Çocuklar 3-4 yaş arasında yılda 7 santimetre, 5-6 yaş arasında yılda 6 santimetre, 6 yaştan ergenlik dönemine kadar yılda 5 santimetre uzamaktadır. Ergenlik döneminde ise hızlı bir boy uzama safhası olur ve bu dönem boyunca kızlar ortalama 15 santimetre, erkekler20 santimetre uzamaktadır. Ergenlik dönemi bitip kemikler kapandığı zaman boy uzaması durmaktadır. Kemik olgunlaşmasını sağlayan en önemli etken cinsiyet hormonlarıdır.
İleride sahip olacağımız boy, kabaca basit formüllerle yaklaşık olarak hesaplanabilir.
BOY KISALIĞI OLANLAR NASIL DEĞERLENDİRİLMELİDİR?
Boy kısalığı nedenleri iki ana grupta toplanmaktadır. İlk grupta ailesel (genetik faktörler) ve yapısal boy kısalığı bulunmakta ve bu grup normalin bir çeşidi olarak kabul edilmektedir. Bir başka deyişle bu çocuklardaki boy kısalığı herhangi bir hastalığa bağlı değildir. Boy kısalığı olan çocukların yüzde 80’i bu grupta toplanmaktadır. İkinci grupta ise hastalıklara ve beslenme bozukluğuna bağlı boy kısalığı vakaları bulunmaktadır.
Annenin hamilelik döneminde veya doğumda bir sorun yaşayıp yaşamadığı, büyüme geriliğinin ne zaman başladığı, beslenme bozukluğu olup olmadığı, geçirilen hastalıklar ve kullandığı ilaçlar, travma öyküsü, ailede benzer çocuklar ve kısa boylu bireyler olup olmadığı sorgulanarak, elde edilen ipuçları değerlendirilmelidir.
Daha sonra hastanın, boy kısalığının derecesi, genetik boy potansiyeli, vücut oranlarının değerlendirilmesi ve sistemik muayenesi yapılmalı ve elde edilen veriler ışığında gereken laboratuar testleri istenmelidir. İlk aşamada büyüme geriliğine neden olacak, kansızlık, karaciğer, böbrek hastalıkları, bağırsak hastalığı, idrar muayenesi ve tiroit hormonlarına bakılır.
Büyüme geriliklerinde izleme çok önemlidir. Tüm çocukların, doğumdan itibaren 2-3 ayda bir, boy ve kilo artışlarının düzenli olarak izlenmesi ve boyu kısa bulunan veya boy uzamasında duraklama olan çocukların değerlendirilmeleri gerekmektedir.
DOKTORA NE ZAMAN GİDİLMELİ?
Çocuğun boyu, yaşına göre normal eğrilerin altında ise veya normal eğriler içinde olmasına karşın giderek düşme gösteriyorsa veya anne-baba boyu normal olmasına karşın çocuk yaşıtlarına göre kısa ise bu çocukların bir uzman tarafından değerlendirilmesinde yarar var.
Anne ve babalar çocuklarının büyümesindeki anormallikleri genellikle hemen fark ederler. Özellikle çocukların pantolon ve etek boylarının 2 yıl aynı kalması veya ayakkabı numarasının değişmemesi gibi bulgular uyarıcı olmalıdır.
Eğer çocuk sınıfındaki en kısa boylu veya en kısalardan biri ise çocuk doktoruna başvurarak büyüme eğrisi üzerindeki konumu saptanabilir.

BÜYÜME GERİLİĞİ TEDAVİSİ
Büyüme geriliğinde uygulanması gereken tedavi yöntemine başlamadan önce çocuktaki büyüme geriliğine neden olan sebep bulunmalıdır. Eğer ön planda bir beslenme bozukluğu var ise önce bunun düzeltilmesi, sistemik hastalıkların tedavisi, hormon eksikliği var ise eksik olan hormonun yerine konması sorunu çözmektedir. Hormon tedavisi deyince birçok insanın aklına uygulanan tedavinin ciddi boyutlu yan etkileri gelir. Ancak zaten büyüme geriliğinin tedavisinde hormon ancak belli testlerden sonra çocukta hormon eksikliği saptanırsa kullanılmaktadır. Yoksa her kısa boylu çocuk hormon tedavisinden yarar görecek diye bir kural yoktur. Dolayısıyla eksikliği tamamlanıldığı zaman da herhangi bir yan etki beklenmez. Zaten büyüme geriliğinde kullanılan büyüme hormonu kemiklerin kıkırdaklarına etki eden bir hormon olduğu için farklı yan etkiler göstermez.
Genel olarak ailesel ve yapısal boy kısalığı olan çocuklar için bir tedavi yoktur. Bu çocukların büyüme hızları yönünden izlenmesi gereklidir. Yapısal boy kısalığı olan çocuklar aynı zamanda ergenliğe de geç girerler. Bu çocuklardan 14 yaşına geldiği halde ergenliğe girmemiş olanlara ilaç vermek gerekebilir. Tedavi ne olursa olsun, yanıt alınabilmesi için, kemikler kapanmadan önce (ergenlik tamamlanmadan önce) yapılmalıdır. Şu konunun altını özellikle çizmek gerekir ki, kızlarda adetlerin başlamasından iki yıl sonra erkeklerde ise testis hacmi 20 mililitreye ulaştıktan iki yıl sonra büyüme tamamlanmıştır ve bundan sonra boy uzatmak hiçbir yöntemle mümkün değildir. Doktora geç başvurmak ise çocukta kalıtsal sağlık problemleri yaratabilir.