Herkese iyi günler, bu köşe yazımda biraz ticari ve günlük hayatta sıkça karşılaştığımız senetlerden hukuk diliyle kıymetli evraklar ve onların kanunen bağlı oldukları sıkı şekil şartlarından bahsedeceğim....
Öncelikle kıymetli evrak Kıymetli evrak; öyle senetlerdir ki, bunların içerdikleri hak, senetten ayrı olarak ileri sürülemediği gibi başkalarına da devredilemezler. Bu tanımdan, kıymetli evrakta aşağıda belirtilen ortak unsurların mevcut olduğu anlaşılmaktadır:
*Senet olma özelliği.. Kıymetli evrak, her şeyden önce bir senedin varlığını gerektirir. Senet ise bir kimsenin kendisi aleyhine düzenlediği ve bir irade açıklaması içeren yazılı belgedir. İrade açıklamasının altına atılacak imza kesinlikle ıslak imza şeklinde olmalıdır, yani tükenmez veya dolma kalemle imzalanmalıdır.
*Devredilebilir olmaları... Kıymetli evrak, sadece devredilebilir nitelikteki hakları içerir. Bu haklar özel hukuk kapsamında ve parasal değeri olan haklardır. Ancak kamu hukukuna dâhil olan haklar ve özel hukuka dâhil olsa bile devredilemeyen haklar, kıymetli evraka bağlanamaz. Örneğin pasaportlar, yabancılar için ikamet tezkeresi, nüfus cüzdanı, sürücü belgesi, öğretmenevi giriş kartı, taşınmaz mülkiyetinin devri için tapu memurunca düzenlenen senet, vasiyetname gibi evraklar ve haklar başkasına devredilemez.
*Alacak hakkının senede bağlanmış olması.... Kıymetli evrakta hak ve senet arasında kuvvetli bir ilişki vardır. Hak, senede yerleşmiştir. Bu unsur, kıymetli evraktaki hakkın devir edilmesi ve talep edilmesi açısından önem taşır. Gerçekten hakkın senede olan bağlılığı sebebiyle, senetten ayrı olarak devredilebilmesi veya ileri sürülmesi mümkün değildir.
*Tedavül yeteneği: Kıymetli evrak devredilebilir niteliktedir. Dolayısıyla kıymetli evrakın az veya çok dolanım yeteneği ve işlevi vardır. Kıymetli evrakın devrinin, senedin türüne (nama, emre, hamiline yazılı olmasına) göre farklı şekle ve şartlara tâbi kılınması, vardığımız sonucu değiştirmez. Tedavül işlevi, kıymetli evrakı adi senetlerden ayıran önemli bir özelliktir.Adi senetler Türk Borçlar Kanununa tabidir,ispat şekli daha geniş ve zordur bu yüzden güven adi senetler kambiyo senetlerinden daha az güven ve itibara sahiptir.
Ticari hayattaki örneğin kredi sağlamaya, ödeme yöntemlerine ve hareketsiz değerlerin piyasaya/ticari ilişkilere dâhil edilmesine yönelik ihtiyaçlar, kıymetli evrak kavramının doğmasına neden olmuştur. Bu nedenle kıymetli evrakın tedavül işlevi, aslında onu doğuran ticari ihtiyaçların doğal sonucudur.
Kambiyo senetleri başlıkta da belirttiğim üzere yazılı ve geçerlilik şekline bağlı olarak yapılır .Bu hususlara aykırı olması halinde güvenilirliği kanun önünde zedelenir. Ekonomik anlamda dolaşım gücünü yitirir ve elinde bulunduran şahısa da maddi anlamda zarar verir. Çünkü kambiyo senetleri direkt Türk Ticaret Kanunundan kaynaklanmaktadır. Bu sebeple kesin bir güvene dayanmaktadır. Mahkeme önünde şekil şartlarına uyulmuş olması elinde senet bulunduran kişiye icra edebilme hakkı verir.
Ticari bir senet düzenlenirken dikkat edilmesi gereken hususlardan bahsetmeyi yararlı görüyorum:
*Senet üzerinde Rakamla ve yazıyla değer gösteren bölümlerine meblağ yazıldıktan sonra bu bölümlere gerek yazı gereksel rakamsal ilavelerin ve tahrifatların yapılmasını engellemek bakımından özellikle bitişik bir şekilde kapatma çizgileri ile kapatılması gerekmektedir. Senetlerin sıhhati ve sahteciliğin önlenmesi bakımından bu husus önemlidir. Kısaca bir örnek ile açıklayacak olursak; Senedin üst kısmında rakamsal tutarı gösteren “Türk Lirası” yazan kısımda”#100.000,00 TL#” şeklinde “Yukarıda yazılı yalnız……. ” kısımda ise “Yukarıda yazılı yalnız……. #YÜZBİNTürkLirası#” şeklinde yazılarak kapatma çizgisiyle kapatılmalıdır.
*Senedin ön kısmında yer alan alacaklı bilgileri olan ad ve soyadın bildirilmesi önemlidir. Özellikle takas mahsup iddialarına itirazlar bakımından yazılmasında yarar görüyoruz.
*Senedin ön yüzünde senet bedelinin NAKDEN” veya “MALEN” şekilde belirtilmesi önemlidir. Nitekim MALEN kaydı mal karşılığında alındığını gösterir.
*Senette herhangi bir ihtilaf çıkması, veya borcun ödenmemesi halinde icra takibinde yetkili olan İcra müdürlüğü veya mahkemelerin yetkisinin gösterilmesi gerekir “İhtilaf vukuunda …….” kısmına örnek olarak “İhtilaf vukuunda ŞANLIURFA” şeklinde olmasına dikkate edilmesi gerekir
*Senet doldururken borçlunun veya kefilin adı, soyadı ve TC Kimlik Numarası’nı muhakkak kimlik ehliyet pasaport vs ile kontrol ederek huzurda imza atılması senedin takip ve tahsili bakımından son derece önemlidir.
*Borçlu tarafından doldurulacak senette borçlu ve varsa kefilin adresini muhakkak yazınız.
*Senedin sağ alt köşesinde tarih yeri bulunmakta olup senedin düzenlendiği tarihi senette bildiriniz. Senet Doldurulurken hem rakamla hem de yazıyla değer gösteren bölümlerin muhakkak doldurulması gerekir. Zira yazı ile rakam arasında çelişki bulunduğu taktirde yazıya itibar edileceği gözden kaçırılmamalıdır.
*Senetlerde Çift İmza şart olmayıp tek imza yeterlidir. Lakin çoğunlukla sahte imzanın önlenmesi bakımından ve imzanın gerçekte imza sahibine ait olup olmadığının denetlenmesi bakımından önemlidir.
*Senedi keşide tüzel kişilik (şirket) ise şirketin yetkili temsilcisinin (yetki belgesi kontrol edilerek) şirket kaşesinin üstüne imza atılması sağlanmalıdır. Şirket kaşesinin üstünde yer almayan imzalar şirket açısından bağlayıcı olmaz. Senet muhtevasında ki yazıların mümkün mertebe borçlunun kendi eli ürünü (elyazısı) olması önemlidir.
*Ödemesi yapılan senetlerin üzerine ödendiğine dair “İPTAL” veya “ÖDENMİŞTİR” şeklinde alacaklısına şerh düşürüp tahrif etmeden saklayabilir veya tamamen imha ediniz.
*Tanımadığınız kişilerden ciro yoluyla senet almayınız. Senedi düzenleyen kişinin İmzasının sahte olması halinde aleyhinize senet miktarının %20 si oranında tazminata hükmedilebilir *Senetleri alacaklı ve borçlunun bulunduğu ortamlarda düzenleyiniz.
*Verdiğiniz yada aldığınız senetlerin bir fotokopisini muhafaza ediniz.(Senedin kaybolması halinde senet üzerindeki bilgilerle hukuki yollara başvurma açısından önemlidir)
*Borcunuzu ödedikten sonra aldığınız senetteki imzaların size ait olup olmadığını kontrol ediniz. (Kötü niyetli şahıslar imza örneklerinizi taklit ederek asıl senedi iade etmeyerek borcu mükerrer ödemek durumunda kalabilirsiniz)
*Senet bir işin yapılması için ileriye yönelik teminat olarak verilmişse senedin üst kısmında ÖDEME GÜNÜ yerine muhakkak “TEMİNAT” senedi şeklinde şerh ve kayıt işleyiniz.
*İmzalı boş senet vermeyiniz. (Hukuken açığa imza atan sonuçlarını kabullenmek zorundadır)
Böylece sizlere kısaca kıymetli evrakların tanımı ve nasıl düzenlenmesi gerektiği hususların da biraz bilgi vermeye çalıştım umarım yararlı olmuşumdur, diğer yazımda görüşünceye dek hoşça kalın...
