İlk defa 1988 yılında doku uyumlu kardeşin kordon (Göbek bağı) kanından elde edilen kan kök hücrelerinin Fanconi anemisi (Kansızlık ve kemik iliği yetmezliği ile karakterize bir hastalık) bulunan diğer kardeşe başarılı bir şekilde nakledilmesinden...
İlk defa 1988 yılında doku uyumlu kardeşin kordon (Göbek bağı) kanından elde edilen kan kök hücrelerinin Fanconi anemisi (Kansızlık ve kemik iliği yetmezliği ile karakterize bir hastalık) bulunan diğer kardeşe başarılı bir şekilde nakledilmesinden sonra bir zamanlar plasenta (Bebeğin eşi) ile beraber atılan kordonun hayat kurtarabilen kan kök hücreleri barındırdığı farkedilmiş ve yenidoğan bebeklerden alınan kordon kanı pekçok genetik (ırsi), hematolojik (kan), immunolojik (bağışıksal) ve onkolojik (kanser) hastalığın tedavisinde kullanılmak üzere saklanmaya başlanmıştır.
KÖK HÜCRE NEDİR?
Kök hücre bütün hücrelerin ana kaynağı ve dokuların, organların ana yapı taşıdır.. kök hücreler vücutta farklı dokularda farklı tiplerde bulunabilir.. Kök hücreler, tüm vücut doku ve organlarında, kan dolaşımında bulunur. Fakat özellikle üç yerde daha fazladır. Bebeklerin göbek kordonu, kemik iliği ve damarlarımızda dolasan kan.
Kök hücrelerin görevi yenilemek ve tamir etmektir.
Kök hücrelerin vücuttaki diğer tip hücrelere farklılaşma özelliğinin keşfedilmesi ile birlikte bu hücrelerin kanser, felç, Parkinson, Alzheimer, omurilik zedelenmeleri, kalp ve birçok genetik kaynaklı hastalıkların tedavisinde kullanılabileceği fikri ortaya çıkmıştır.
Günümüzde kök hücreler özellikle kemoterapi ve/veya radyoterapi gören kanser hastalarının kan ve bağışıklık sistemini yeniden canlandırmak için kullanılıyor. Embriyodan, kordon kanından veya kemik iliğinden elde edilebilen kök hücreler vücudun “kaynak” hücreleridir.
Kök hücreler 60 dan fazla hastalığın tedavisinde kullanılabilir.
KORDON KANI KÖK HÜCRELERİNİN DİĞER TİP KÖK HÜCRELERE GÖRE AVANTAJLARI NELERDİR?
Kök hücrelerin en önemli kaynaklarından biri göbek kordonundaki kanda bulunan kök hücrelerdir. Göbek kordonundan elde edilen kök hücreler diğer kök hücre kaynaklarına göre hem çevresel etkenlere maruz kalmamıştır hem de sayı ve kalite olarak daha üstündür.
Kordon kanı kök hücreleri elde edilebilecek en genç kök hücreler olup bunlar saklanmak için dondurulduklarında yaşlanma ve yıpranma süreçleri de durdurulmuş olur. Kordon kanı kök hücrelerinin kemik iliği kök hücrelerine göre üreme hızı daha fazladır.
Kemik iliği nakli için alıcı ile verici arasında çoğunlukla tam bir doku (HLA) uyumu olması gerekir. Kök hücrelerin bağışıklık red cevapları henüz tam olarak gelişmediğinden kordon kanı naklinde tam bir uyum olmasa da başarı sağlanabilir. Bu özellik aile bireyleri arasında kordon kanı nakli gerçekleştirilmesine olanak sağlar.
Saklanan kordon kanındaki kök hücreler, gerekli olduğu durumda hemen kullanılabilecek halde olurlar. Bu durum, hastalıkların ilerlemesini önleyebilmek için en kısa sürede tedavinin zorunlu olduğu durumlarda önem kazanır.
TEDAVİSİNDE KÖK HÜCRE KULLANILABİLEN HASTALIKLAR
1. KANSERLER : Lösemi, lenfoma, Liposarcoma , Myelodisplastic sendrom (MDS) Neuroblastoma ,Retinoblastoma.
2. BAĞIŞILIK YETERSİZLİKLERİ : Kronic granulomatoz hastalık, Omenn's sendromu
Şiddetli kombine ımmun yetmezlik(SCID and SCID-ADA) ,retiküler disgenezi, timik displazi, Wiskott-Aldrich sendromu, vb.
3. DOĞUŞTAN GELEN METABOLİK DÜZENSİZLİKLER : • Adrenolökodistrofi, Bare lymphocyte syndrome (MHC-II complex) ,Batten disease (inherited neuronal ceroid lipofuscinosis) ,Familial erythrophagocytic / hemophagocytic lymphohistiocytosis ,Gunther disease ,Hunter syndrome , Hurler syndrome ,Krabbe disease (globoid cell leukodystrophy) ,Langerhans cell histiocytosis ,Lesch-Nyhan disease ,Leukocyte adhesion deficiency ,Maroteaux-Lamy syndrome ,Osteopetrosis ,Tay-Sachs disease
4. KALITSAL KAN HASTALIKLARI : Amegakaryocytic thrombocytopenia (AMT),Evans syndrome,Kostmann's syndrome ,Sickle cell anemia (orak hücreli anemi), ß-thalassemia (Cooley's anemia)
5. KEMİK İLİĞİ HASTALIKLARI : Severe aplastic anemia ,Blackfan-Diamond anemia ,Dyskeratosis congenita ,Fanconi anemia ,Myelofibrosis
KORDON KANI NASIL ALINIR?
Bebek doğduktan hemen sonra göbek kordonunun ortasIna "klemp" (mandal) takılır ve göbek kordonu kesilir. Bebek yenidoğan doktoruna verilir. Geride kalan plasenta (eş) içindeki kan, özel torbaya alınır. Plasenta rahimden atılmadan kan alınmasının daha başarılı olduğu gösterilmiştir. Kanın yerçekimiyle kolayca alınması için torbanın plasentaya göre daha aşağıda tutulması faydalı olacaktır. Bu yöntem, anneye veya bebeğe acı vermez, doğum sürecini etkilemez. Fazla zaman almayan, ortalama 1-2 dakika süren kolay bir işlemdir. Ne kadar fazla kan toplanabilirse o kadar fazla kök hücre alınmış demektir.
Beklenen doğum tarihinden en az 1-2 hafta önce ilgili kordon kanı laboratuvarı ve doğumu yaptıracak olan hekime durum bildirilmeli ve gerekli test ve hazırlıkların yapılması sağlanmalıdır. Bu sayede gerekli ekipman ve belgeler doğum anında hazır bulundurulabilir.
Toplanan kan 36 saat içinde kordon kanı bankası laboratuvarına gönderilir. Kordon kanı laboratuvarda özel yöntemler ile dondurulur ve sıvı azot içinde saklanır. Dondurulan hücreler daha sonra gerek duyulduğunda çözülerek tedavide kullanılabilir.
KORDON KANI BANKALARI
Kordon kanı tüm dünyada iki ayrı şekilde saklanmakta veya bankalanmaktadır. Bunlardan birincisi kişisel bankalama olarak bilinen ileride hastanın kendisi tarafından kullanılmak üzere saklanması, diğeri ise aynen kan bankaları gibi halka yönelik olarak kullanılmak üzere saklanmasıdır.
Kişisel bankalanma ticari şirketler tarafından sağlanmakta ve ülkemizde de en çok bu şekli ile uygulanmaktadır. Aileler kişisel kordon kanı saklamasını ya hiç bir neden olmadan (ailede kök hücre naklini gerektirebilecek herhangi bir hastalık mevcudiyeti veya şüphesi olmadan) istemekte (biyolojik sigorta); veya ailede böyle bir hastalık varsa önlem olarak uygulamaktadır. Halka açık kullanım için ise gelen kordon kanı örneklerinin ise doku tiplemesi yapılarak bu amaçla geliştirilmiş bir ağ üzerinden veri izleme ve taraması yapılmasına izin verilerek ihtiyaç olduğunda başka bir hasta için kullanılması amaçlanmaktadır.
Kordon kanı bankacılığı ile ilgili farklı görüşler mevcuttur.. Kişisel bankalamadan çok halka açık şekilde bankalamanın daha yararlı olacağı şeklindeki görüş baskındır.. Ancak günümüzde kişisel bankalama yaygın olarak kullanılır.
KORDON KANI ALDIRMADAN ÖNCE ÖNERİLERİMİZ
* Bugünkü verilerle kordon kanı her derde deva değil.. Ancak üzerinde çok sayıda çalışma yapılmakta ve gelecek vaad ettiği düşünülmekte.. Bu kararı verirken eldeki verilere göre değerlendirip beklentilerimizi göz önünde bulundurmalıyız.
* Çok sayıdan kordon kanı bankası ve farklı saklama koşulları, süreleri ve ücretlendirmeleri bulumakta olduğundan ayrıntılı inceleme sonucu karar vermeliyiz
* Kordon kanı aldırmaya karar verdiysek hekimimizi ve bankayı önceden bilgilendirmeli ve kan alınacak kiti hazır bulundurmalıyız.
