OKUL hazırlıkları içerisinde en önemli noktalardan biri çocuğa bir beslenme çantasının alınması. Okullarda yıllık yemek planları hazırlanıyor. Ebeveynler hamburger, patates kızartması, kızarmış sosis, kremalı makarna, pizzaları görünce...
OKUL
hazırlıkları içerisinde en önemli noktalardan biri çocuğa bir beslenme çantasının alınması. Okullarda yıllık yemek planları hazırlanıyor. Ebeveynler hamburger, patates kızartması, kızarmış sosis, kremalı makarna, pizzaları görünce çocuğum bu yıl bomba gibi olacak düşüncesine girdi. Aslında çocukların bilinçlenmesi kadar anne ve babaların da beslenme konusunda bilinçli olması gerekmektedir.Okul çağında sağlıklı beslenmenin öğretilmesi bir yaşam boyu unutulmayacak davranışların kazanılmasına olanak sağlar. Sağlığın yapılanması, iyi beslenmenin ve düzenli fiziksel aktivite yapmak için bu dönem önemlidir.Ülkemizde 0 – 5 yaş grubu çocuklarda, okul çağı çocuk ve gençlerde vitamin yetersizlikleri sık görülmektedir. Türkiye’de okul öncesi, ilköğretim ve orta öğretim gören öğrenci sayısı 12 milyonu geçmektedir. Okul öncesi çocukların genelinde yüzde 16’sının beslenmesi bozuktur. Ben bu değerlerin aslında daha fazla olduğunu düşünmekteyim. Bu çocukların yüzde 14-25’i yaşıtlarına göre zayıf ve kısadır. Okul çağı çocuklarının yüzde 17-35’den fazlasında anemi (kansızlık) bulunmaktadır. Ülkemizde okul çağı çocuklarında yapılan bir çalışmada yüzde 23’ünde folik asit yetersizliği bildirilmiştir. Okul çağı çocuklarda yapılan çalışmada yüzde 43 C vitamininden yetersiz beslendikleri bulunmuştur.Bu yapılanmanın sağlanması, vitamin ve mineral eksikliklerinin olmaması için Türk Çocukları için geliştirdiğim Sağlıklı Beslenme ve Fiziksel aktivite için 10 önerimi dikkatli bir şekilde yapmanızı öneririm.1. BESİNLERİN GÜCÜ HİSSET: Farklı çeşitte besin tüketmesine izin verin. Çok farklı besin tüketimi çocukların enerji almasının dışında ihtiyaçları olan protein, karbonhidrat, yağ, posa, vitamin ve mineralleri almalarını sağlar. Çocukların tabaklarını yonca şeklinde 4 eşit parçaya ayırın. Tabağa farklı besin gruplarını ve değişik renkte besinleri yerleştirin. Örneğin; 1 bölü 4’üne et yemeği veya kuru baklagil yemeği, 1 bölü 4’üne havuçlu patatesli pişmiş mevsime uygun sebze yemeği, 1 bölü 4’üne bulgur pilavı veya sade erişte, 1 bölü 4’üne 1 ince dilim beyaz ekmek dışında tercih ettiği ekmeği koyabilirsiniz. Besinleri karıştırmadan ayrı ayrı tatlarını bilerek yemeleri önemlidir. 2. RAFİNE BESİNDEN UZAKLAŞ: Besinleri asıl besin değerleri ya tohumlarında, ya kabuklarında ya da kabuklarına yakın kısımlarındadır. Besinler bu gibi etkin kısımları ayrıştırılarak tüketilirse büyüyen çocuklar yeterince vitamin ve mineral alamaz. Bu nedenle ekmek tüketecekse buğday, köy ekmeği, mısır ekmeği, çok tahıllı ekmek, kepekli pirinç ve makarna, bulgur, kabuklu sebze ve meyve, kuru yemişleri beslenmelerinde bulundurulması gerekmektedir.3. SPORLA DAHA UZUN YAŞA: Çocukların hem formlarını kazanma hem de sağlıklı büyüme süreçlerini tamamlama için mutlaka fiziksel aktivite yaptırın. Bilgisayar ve televizyona mahkûm olmak yerine yürümek, bisiklete binmek, koşmak, çocuklar arası popüler oyunlar oynamak, dans etmek gibi aktivitelerden birini her gün 60 dakika yapmasına olanak tanıyın. 4. ZİNDE BAŞLANGIÇ SAĞLAYIN ‘KAHVALTI’: Ülkemizde öğrencilerin beslenme alışkanlıkları incelendiğinde yüzde 60 - 85’i sabah kahvaltı yapmadığı bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Kahvaltı yapanların ise, yüzde 25 – 43 oranla simit, gofret, çikolata, sandviç gibi besinleri tercih ettiği bildirilmiştir. Kahvaltı yapmayan çocukların dikkat, öğrenme, aritmetik becerilerinde kayıp olduğunu gösteren çalışmalar bulunmaktadır. Onlara, peynirli tost, meyve parçaları ile buğday gevreği süt karışımı, taze meyve peynir yumurta ekmek, sebzeli gözleme vb. verilebilir. 5. DAMAK ZEVKİ İÇECEKLER: Sıvı almalarına özen gösterin. Ayran, süt, taze sıkılmış meyve suyu tercih edilmesi gereken sıvılardır. Gazlı, şekerli içecekler, hazır yoğunlaştırılmış şekerli meyve suları, gazozlar mümkün olduğunca az sıklıkta tüketilmelidir. En sağlıklısı su içmek ondan vazgeçmeyin. 6. YARATICI DUYGUYA YER VER: Çocuğunuzun beslenme konusundaki yaratıcılığını keşfedin. Sandviçlerini hazırlayabilir, salatasını doğrayabilir, sütünü kendi hazırlayabilir. Onu dinleyin ve onun istediği sevdiği yiyeceklere göre menüler planlayın hatta ona sorun. 7. ÖRNEK DAVRANIŞLAR YAPIN: Çocuğunuz bazı besinleri sevmeyebilir. Siz ona örnek olabilirsiniz. Onunla süt içmek, sebze yemeklerini masada herkese aynı anda servis yapmak, ara öğünlerde yenilecek besinin sağlık üzerine etkileri ile ilgili konuşmalar yapmak çocuğunuzda oluşan olumsuzlukları önemli derecede azaltacaktır. 8. SAĞLIKLI BUZDOLABI YARATIN: Bütün besin grupları dolabınızda olsun. Çocuklar evde oldukları zamanlarda buzdolabını açıp kapamayı, bir şeyler atıştırmayı severler. Ne kadar sağlıklı besinleri dolabınızda yer verirseniz ileride çocuğunuzun o kadar daha çok sağlıklı olmasını sağlarsınız. 9. HER ŞEYDEN ÖNCE EĞLENİN: Bir öğretiyi eğlenerek yaparsanız sıkıcı olmaktan çıkarmış olursunuz. Bu öğretileri ders yapar gibi değil de yaşamımızın parçası gibi bakarsanız öğrenmesinin de kolaylaştığını göreceksiniz. 10. SAĞLIKLI BESLENMEDE AYIRIMA SON: Çocuklara bütün besinlerin sağlığımızı korumada bir yer tuttuğunu, her besinden farklı maddeleri aldığımızı, iyi - kötü besinin olmadığını bu küçük yaşlarda öğretmeliyiz.GÜNDE EN AZ BEŞ PORSİYON SEBZE VE MEYVE TÜKETMEKBütün dünyada olduğu gibi ülkemizde de çocuklara öğretmemiz gereken günde 5 porsiyon sebze ve meyve tüketimini. 5 porsiyon sebze ve meyvenin anlamı çocukların büyüme ve gelişmesi için gerekli olan posa, A ve C vitaminlerini eksik almalarını önlemek için slogan olarak Amerika Birleşik Devletlerinde geliştirilmiştir. Nasıl sağlanacağını aşağıdaki öneriler doğrultusunda planlayabilirsiniz.* Çocuklar yemekleri yerken çok dikkatlidirler. Güzel sunulan yiyeceklere karşı dayanılmaz bir zafiyet gösterirler. Küçüklüğünüzü hatırlayın annenizin yaptığı pırasa yemeğini yemezken komşunuzda ikinci tabağı istediğiniz olmadı mı? Bu nedenle favori yemeklerine sebze eklemek ile işe başlayabilirsiniz. Örneğin Makarnasını peynir ve havuç rendesi ile karıştırın. Yaptığınız spagettinin sosuna küp küp kesilmiş domatesleri ekleyin. Evde yapılmış tavuklu sandviçine salatalık, marul, maydanoz ile süsleyin. * Çorbalarına haşlanmış taze fasulye, bezelye veya mantar ile zenginleştirin. * Ara öğünlerde havuç ve salatalık dilimlerini limonlu suya koyup kokteyl bardağında hazırlayın. * Sebzeler buharda pişerse daha cezp edici görünürler. * Alışverişe çocuğunuzla çıkın bütün mevsime uygun sebzeleri tanıtın, almaya çalışın ve değişik sebzelerin değişik tatlarını birlikte deneyin. * Beslenme eğitimine yönelik kitapların sebze kısımlarını beraberce okuyun. * Eğer hala sebze yememekte ısrarlı davranırsa A ve C vitamininden zengin meyvelerden daha fazla yemesine özen gösterin.ÇOCUKLAR İÇİN SAĞLIKLI BESLENME STRATEJİLERİ* Düzenli program dâhilinde yaşayın. Okul çağı çocukları eğer düzenli beslenme programı ile beslenemezlerse abu cubur ile ara öğünlerinde açlıklarını bastıracak, yemek zamanı aç olmadıkları için istenilen oranda yemek yiyemeyeceklerdir. Bu yüzden 3 ana 3 ara öğün çocuklar için öğretilmesi gereken ideal beslenme düzenidir. * Yemek zamanını beraber geçirin. Çocuklara besleyici besinleri söylemek ile onu göstermek aynı etkiye sahip olamamaktadır. Ailenin aynı yemeği yediğini gören çocuk farklı bir alternatif geliştirme şansına da sahip olamaz. Aile ile birlikte yemek yiyen çocukların daha çok çeşidi yedikleri gözlenen en önemli davranışlardan biridir. Yemeğin sosyal bir davranış olduğu da bu aile sofrasında öğretilecek bir eğitim modelidir. * Kendi besinlerini seçmelerine olanak tanıyın. Çocuklara kontrol sende, sende seçim yapabilirsin duygusunu hissettirdiğinizde daha fazla yemek yeme şansını yakalarlar. Onlarında sizin gibi damak zevkleri, mide kapasiteleri, kişisel besin tercihleri olmaktadır. Onlara zorlama yapmak yemek yemeği işkence haline getirecektir. * Ara öğünlerin önemini anlatın. Sağlıklı ara öğünlerin çocuğun büyüme gelişmesine katkısı büyüktür. Besin seçimleri okul ortamında besin kalitesi düşük enerjisi yüksek besinlerden oluşmaktadır. Meyveler ve çiğ sebzeler, evde yapılmış cevizli kek veya sebzeli böreklerin daha sağlıklı olabileceğini anlatın ve beslenme çantasına yiyebileceği kadarını koyun. * Gün boyunca eksik yeseler dahi ertesi gün bu açığı kapatabilirsiniz. Eğer çocuğunuz bir besini nadir yiyor ve bazı öğünlerde az yemek yemeği istiyorsa endişe etmeyin. Ertesi gün bir miktar daha fazla yemeği öğünlerine ekleyin. İyi gözlemci olmak oluşabilecek kötü olayları engeller. * Öğrenmek için iyi beslenmek gerektiğini çocuğunuza anlatın. Biliyoruz ki iyi beslenmiş çocuk okul yaşamında gerekli olan eğitim ve öğrenim için hazır demektir. Beslenme uzmanları besin öğesi eksikliklerinin öğrenme üzerinde olumsuz etki oluşturduklarını hep söylemiş ve bilimsel çalışmalarla kanıtlamışlardır. Örneğin çocuklarda gözlenen demir eksikliği davranış, performans ve konsantrasyonda düşüşe neden olur. Hafif düzeyde beslenme eksiklikleri kolaylıkla fark edilmez, ancak öğrenme güçlüğü en güzel belirtisidir. Bunu önlemek için; et grubu, sebze-meyve grubu, ekmek grubu, süt-yoğurt gurubu, sınırlı miktarda şeker grubu, sağlıklı yağlarla menülerini planlayan ailelerin çocukları daha başarılı olmaktadır.ÇOCUKLAR İÇİN PRATİK OKUL YEMEKLERİOkulda öğle yemeği ve ara kahvaltısı ne olmalı? Biliyoruz ki sabahın erken vakitlerinde yollara düşen çocuklar daha fazla uyumak için kahvaltı öğünlerini atlamaktadır. Bazı bahanelerde kahvaltı yapmayı engelliyor. Mide bulantısı, sabah erken canım bir şey yemek istemiyor, sevdiğim yiyecekler yok vb…Eğer okulda yemek verilmiyorsa; 1 adet yaprak marul ve domatesli tavuklu sandviç, 1 adet ayran, 1 adet meyve koyabilirsiniz. Veya beslenme çantasına evde hazırlanmış etli pide dilimleri veya 2 adet lahmacun 1 adet ayran, az yağlı havuç salatası veya yumurtalı sandviç, 1 adet ayran, domates ile eksik besin öğesi olmadan da menülerini planlayabilirsiniz.Okulda çıkan menü varsa aşağıdaki öğle yemeği planına uygun olarak seçim yapabilirler. Aileler okul menülerini mutlaka yakından takip etmelidirler. Ona göre çocuklarının zevklerini ön plana çıkaracak besinleri yemelerinin sağlıklı olacağını çocuklara öğretmelidirler. Kafeteryalara ailece gidip şu besinler sağlığa daha zararlı, bunları yemenin daha doğru olacağı onlara yaşamın içerisinde fark etmeyecek şekilde öğretiler verebilirler.BESLENME ÇANTASININ ÖZELLİĞİ OLMALI MI?Evet, beslenme çantası bazı özelliklere sahip olmalı. Koyu renk, izole temizlenmesi kolay malzemeden yapılmış çanta veya öğle yemeği için hazırlanmış ısı kaybetmeyen özel kaplar olmalıdır. İçerisinde peçete veya ıslak mendil, küçük çatal ve kaşık, su bardağı ve küçük boy tabak yeterlidir. Beslenme çantasına besinleri kolay tüketebilecek formda ve uygun koruma koşullarında hazırlayın.6 – 11 YAŞ GRUBU OKUL ÇAĞI ÇOCUKLARINA YÖNELİK BESLENME MODELİ:KAHVALTI: * 1 parça peynir veya 1 adet yumurta* 1 veya 2 dilim ekmek* 7 – 8 adet zeytin veya 1 tatlı kaşığı pekmez* 1 su bardağı süt* Domates, salatalıkARA ÖĞÜN: * 1 adet meyveÖĞLE: * 1 küçük tabak etli yemek veya 1 tabak kuru baklagil yemeği* 1 küçük tabak pilav veya makarna veya 1 dilim sebzeli börek* Bol mevsime uygun salata* 1 veya 2 dilim ekmekİKİNDİ: * 1 dilim kek veya 1 adet kurabiyeAKŞAM: * 1 küçük tabak sebze yemeği* 1 küçük parça ızgara tavuk veya köfte* 1 kase yoğurt veya cacık* 1 dilim ekmek* Bol salataYATARKEN:* 1 su bardağı süt ve 1 adet meyveBUNLARI BİLİYOR MUYDUNUZ?* Çocuğumun doğru beslenip beslenmediğini nasıl anlayabilirim? Bu sorunun cevabını kendinize bir soru sorarak bulabilirsiniz. Çocuğum yaşıtlarına uygun bir şekilde büyüyor mu? Eğer böyle ise yeterince besleniyor demektir. Daha güvenilir başka yolu ise sağlık kuruluşlarının sağlam çocuk izlemi yapan ünitelerinde çocuk hekimi ile sağlık durumu, beslenme uzmanı ile beslenme durumunu değerlendirtebilirsiniz.* Fazla şeker tüketen çocuklar hiperaktif olur mu? Kesinlikle hayır. Şeker tüketiminin fazlalığı kanda trigliserit düzeyinde artış, şişmanlamaya meyil ve diş çürüklerinde artışa neden olur. Davranışsal değişiklikler ile bağlantı kuran bilimsel bir kanıt bulunmamaktadır. Hiperaktivite pedagojik yaklaşımlar ile tedavi edilebilen bir sendromdur.* Çocuğumun ideal kilosu ne olmalıdır? Anneler bu çok basit bir hesapla anlaşılabilir. Yaş 2+8 formülü ile 9 yaşına kadar kız erkek ayırt etmeksizin hesaplayabilirsiniz.* Çocuğum kilolu diyet yaptırmak istiyorum doğru mu? Çocukların büyüme ve gelişme için enerji, protein başta olmak üzere birçok besin maddesine ihtiyaç duyar. Kilolu çocukların diyet yerine sağlıklı beslenme alışkanlığı kazandırma davranış tedavisi beslenme uzmanı tarafından takip edilmelidir. Çünkü bazı durumlarda çocuğun fizyolojik boy uzaması desteklenerek aynı kiloda kalıp yaşın ilerlemesine bağlı olarak hedef tartısına getirilebilir. Eğer kilo verilmesine sağlık personeli tarafından karar verildiyse hangi sürede ne kadar kilo kaybının çocuğun gelişim sürecini etkileyemeyeceği belirlenmelidir.* Diş teli takan çocuklar sebze ve meyveyi bırakmalı mıdır? Tabii ki hayır. Sert, çiğ tüketilen kabuklu besinlerin diş tellerini zedelediği doğrudur. Ancak çocukların sebze ve meyveyi bırakmaları beklenemez. Yumuşak olanlar, bütün yerine küçük parçacıklara ayırabilenler, buhar veya az suda haşlanıp yenmesi kolay haline getirilebilen meyve ve sebzeler tüketilmelidir.
