HAVA yolu seyahatlerimizde harcamalarımız bağlamında en çok yakındığımız konuların başında, havalimanına gidiş-geliş ücreti (ve otopark) ile terminalde beklerken yiyecek-içeceğe ödediğimiz birçoğumuz için yüksek sayılabilecek ücretler...

HAVA

yolu seyahatlerimizde harcamalarımız bağlamında en çok yakındığımız konuların başında, havalimanına gidiş-geliş ücreti (ve otopark) ile terminalde beklerken yiyecek-içeceğe ödediğimiz birçoğumuz için yüksek sayılabilecek ücretler gelir. Çoğu zaman, iç hat uçuşlardaki harcamalarımız, uçak biletine ödediğimizin çok üstünde olur. Dış hat uçuşlarda ise, hava yolu şirketlerinin bilet ücretlerine yansıttığı pek çok ödemesi var.

Bugün sizlere hava yolu ulaşımındaki bazı hizmet ücretlerinden bahsedeceğim. Havadan kimler nasıl para kazanıyor göstermeye çalışacağım. Ancak, şunu hemen yazmam lazım, para havadan, havacılıkta geliyor ama büyük yatırımlar karşılığı olarak ve kaliteli/kalifiye binlerce personelin emeğinin karşılığı.

Ticari havacılık birbirine doğrudan bağlı faaliyetler bütünü. Bir kurum/kuruluşun geliri, diğerinin gideri. Sisteminin ana unsurlarını, dar anlamda havalimanları ve terminal işletmecileri, hava seyrüsefer hizmet sağlayıcıları, hava yolu şirketleri, havayolu şirketlerine hizmet veren kurum/kuruluşlar ve yolculara hizmet veren (satış yapan) şirketler olarak tanımlamamız mümkün.

Ülkemizdeki havalimanlarının büyük çoğunluğunun mal/kullanım hakkı sahibi Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) Genel Müdürlüğü. DHMİ bu havalimanlarını ya kendisi işletiyor ya da bir ticari kuruluşa işletmek üzere devrediyor. İşletme devri, havalimanının mevcut haliyle veya geliştirilmesi (Yap-İşlet-Devret kapsamında ek/yeni tesisler) koşuluyla veya tümden yeni bir havalimanı yapılarak işletilmesi şekliyle olabiliyor. DHMİ, bunun yanı sıra sadece terminal (ve bununla ilgili diğer tesislerin de) işletmesini – benzer şekillerde – devredebiliyor.

DHMİ Genel Müdürlüğü bir kamu kuruluşu. Yani kazandığı para devlete gelir kaydediliyor. Bir kamu kuruluşu olarak, Türkiye’nin en iyi kar eden kuruluşlarının başında geliyor. Şimdi, DHMİ’nin ücrete bağlı hizmetlerini ana başlıklar halinde inceleyelim (Bu hizmetler dünyanın her yerinde ücrete tabi). Sonra da diğer hizmet veren kurum/kuruluşların ücretlerine bakarız.

Öncelikle hizmet ücretleri bakımından havalimanları gruplara ayrılıyor. Ben 1. grup havalimanlarındaki ücretlendirmelerden bahsedeceğim. Bunlar; İstanbul Atatürk, Ankara Esenboğa, Antalya, İzmir Adnan Menderes, Muğla Dalaman, Muğla Milas-Bodrum gibi havalimanları. Bunlar neden 1. grup diye sorarsanız, ülkemizin en çok iç hat–dış hat yolcu trafiğine sahip havalimanları. Hepsinin terminalleri de ticari şirketler tarafından işletiliyor. Alanya-Gazipaşa Havalimanı (GZP) listede yok, zira tüm havalimanı TAV tarafından işletiliyor. DHMİ’nin diğer havalimanlarında aldığı ücretleri burada TAV alıyor, karşılığında DHMİ’ye kira ücreti ödüyor.

Havalimanına iniş kalkış yapan uçaklar hangi hizmetleri alır, bu hizmetleri kim verir, bu ücretler yaklaşık ne kadardır, bakalım. Yaklaşık diyorum zira hizmet ücretleri uçak tipine, koltuk kapasitesine, ağırlığına ve sezona göre değişkenlik gösterdiği gibi koşullara göre çok sayıda istisnai ücretlendirme de var. Örneğin yıllık bazda çok sefer yapıldığında bazı ücretlerde indirim sağlanıyor. Ben çok sayıda sefer yapan bir hava yolu şirketi için içve hatlarda yaygın kullanılan Boeing 737 tipi uçakların yaz sezonu ücretlerini dikkate aldım.

DHMİ’nin 2015 yılı havalimanı ücret tarife kitapçığına baktığımızda tam 24 kalem hizmet görüyoruz. Bunların hava yolu şirketleri giderleri bakımından en önemlileri; konma-konaklama, yer hizmetleri ve yolcu servis ücretleri.

Havalimanlarına iniş-kalkış yapan her uçak havalimanı işleticisine konma ücreti ödemek zorunda. Ücret uçağın ağırlığına (en fazla kalkış ağırlığı) göre alınıyor. B-737 uçakları için dış hat uçuşlarda yaklaşık 450 euro, iç hat uçuşlarda ise yaklaşık 90 TL ödenmesi gerekiyor. Konmanın yanında bir de yaklaşma ücreti var, dış hat için 40 euro. Eğer, indiğiniz havalimanında 2 saatten fazla kalırsanız konaklama ücreti de ödemeniz gerekiyor. O da dış hatlar için yaklaşık 170 euro, iç hatlar için ise 60 TL. Eğer uçuş gece saatlerinde ise aydınlatma ücreti de var, dış hatlar için 44 euro, iç hatlar için 48 TL.

İkinci en yüklü ödemeniz yolcu servis ücretlerinden kaynaklanıyor. Bu ücret sizden havalimanı tesislerini kullandığınız için alınıyor. Neyse ki, sadece giden yolcu olduğunuzda ödüyorsunuz (bilet ücretinizin içinde yer alıyor). Terminalleri DHMİ tarafından işletilen havalimanlarında dış hat için yolcu başına 2,5 ile 7 euro,iç hat için ise 1 TL ile 6 TL arasında değişiyor. Özel şirketler tarafından işletilen yolcu terminallerinde ise, yani İstanbul Atatürk, Ankara Esenboğa, Antalya, İzmir Adnan Menderes, Muğla Milas-Bodrum ve Dalaman gibi havalimanlarında yolcu servis ücretleri özel sözleşmeler ile belirlenmiş durumda ve ücretler DHMİ tarafından işletilen havalimanlarına göre hayli yüksek. Dış hatlar için Atatürk Havalimanı’nda yolcu başına 15 ABD doları, Antalya, Esenboğa, Milas-Bodrum ve Dalaman’da 15 avro. İç hatlar da ise yolcu başına 3 euro. Bu ücret dış hatlar için GZP’ye geçen yıl 5 euro idi, bu yıl 8 euroya yükseltildi. Uçağımız için, varsayalım 180 yolcumuz var, Atatürk Havalimanı’nda terminal işleticisi olan TAV’a 2 bin 700 dolar, Antalya Havalimanı terminal işleticisine olan ICF’e toplam 2 bin 700 euro ödenecek. Terminal işleticisi bu parayı, ya işlettiği terminal için yaptığı yatırım karşılığı ya da DHMİ’ye ödediği kira ücreti karşılığı alıyor. Diğer bir ifade ile bu paranın büyük kısmı DHMİ’ye yani devlete gidiyor. Bir örnek vereyim, DHMİ’den yapılan açıklamaya göre, TAV DHMİ’ye, geçen ay, 2014 yılı kira bedelleri olarak (KDV hariç) Atatürk Havalimanı için 139,9 milyon dolar ve Adnan Menderes Havalimanı için de 28,9 milyon euro ödeme yaptı. (Yolcu hizmet ücretleri tüm yeni sözleşmelerde avroya çevrildi, Atatürk Havalimanı’nın ki eskiden geldiği için dolar kaldı)

Bir diğer yüklü ödeme de, yer hizmetleri için DHMİ ve havalimanı yer hizmetleri kuruluşuna gidecek. Türkiye’de tüm havalimanı yer hizmetlerini verebilen 3 kuruluşumuz var; Çelebi, Havaş ve TGS.Havalimanı yer hizmetleri kapsamında sadece yolcu trafik ve ramp hizmetlerini dikkate alacağım, aslında en az 7 çeşit hizmet için ücret ödenmesi gerekiyor.Çok kısa olarak, yolcu trafik hizmeti,uçak yolcularına yönelik yönlendirme/bilgilendirme ve bilet/bagaj işlemlerini, ramp hizmeti de uçağın yönlendirilmesi ve parkının sağlanması ile yolcu/bagajın uçaktan boşaltılması (ve yüklenmesi) işlemlerini ifade etmekte.

Yer hizmetleri esasları ve ruhsat ücretleri, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’nce (SHGM) yayınlanan yönetmelik ile belirlenmiş durumda. Yolcu uçakları için koltuk sayısına göre ücretlendirme yapılıyor (180 kişilik uçakta 1 veya 180 yolcu olması önemli değil).Yer hizmetleri kuruluşları, hava yolu şirketlerine verecekleri hizmetler için belirli ücretler ödeyerek ruhsat alıyorlar. Örneğin Atatürk Havalimanı için ramp hizmeti ruhsat ücreti 1,8 milyon euro, yolcu trafik hizmeti ruhsat ücreti 600 bin euro. Antalya Havalimanı için ruhsat ücretleri sırasıyla 1,2 milyon ve 400 bin euro. Ruhsat ücretleri diğer havalimanlarında daha düşük. Bunlar ilk ruhsat ücretleri, her yıl temdit ücreti de ödeniyor. Örneğin Atatürk Havalimanı’nda ramp hizmeti için 900 bin euro temdit ücreti ödeniyor. Bu ücretler, yer hizmetleri kuruluşları için geçerli. Yerli hava yolu şirketlilerimiz kendi uçaklarına verecekleri hizmetler için (tamamı veya bir kısmı için) ruhsat alıp hizmet yapabiliyorlar. Bunların ücretlendirmesi farklı.

Gelelim bir uçak için DHMİ’ye yer hizmeti yapabilme hakkı olarak ne ödendiğine (kendi uçaklarına hizmet veren hava yolu şirketleri bu ücreti ödemiyor, iç hatlar için de ödeme yapılmıyor). Buna ilişkin ücret tarifesi DHMİ tarafından belirleniyor. B-737 dış hat seferi için (yolcu trafik+ramp) yaklaşık 140 euro. Daha yük kontrolü ve haberleşme, uçak hat bakım, uçuş operasyon, temsil-gözetim-yönetim ve de ikram servis ücretleri var. Bu hizmetler uluslararası havalimanları için alınması gerekli zorunlu hizmetler. Toplam 170 euroyu buluyor. Buradaki ikram servis ücreti, ikramın kendisi için değil, uçağa yüklenmesi için. Dikkat ettiyseniz belirttiğim bu ücret hizmetin kendisi için verilen ücret değil, DHMİ’ye hizmet yapma karşılığı ödenen imtiyaz ücreti. Hava yolu şirketi esasen hizmeti aldığı yer hizmetleri kuruluşuna ödeme yapacak, bunun belirli tarifesi yok. Hizmetin sayısal büyüklüğü (yapılan sefer sayısı) ve kapsamına göre aralarında anlaşacaklar. B 737 tipi bir uçak için (yurt dışı seferi) ortalama 700-1.000 ABD doları bir ödeme gerekiyor. Alınacak hizmet kapsamına göre bu ücret pek azalmıyor ancak yükselebiliyor. Avrupa’nın birçok havalimanında bu ücretler çok daha yüksek.

Bu yazıda, kısaca DHMİ’nin havalimanlarına iniş-kalkış yapan uçaklardan aldığı ücretlerden bahsettim. Kısaca diyorum, zira daha verilen çok hizmet ve de alınan ücret var. Hava seyrüsefer ücretlerinden ise hiç bahsetmedim (havada uçarken de aldığınız bilgi/yönlendirme hizmetleri için ödeme yapmanız gerek).

Havalimanı yapmak ta, işletmek te pahalı. DHMİ diğer ülkeler göre daha mı yüksek ücret alıyor. Genel de hayır. Ancak iyi kar ediyor. Bu kadar çok kar etmesi gerekir mi? Buna ilişkin görüşlerimi haftaya yazacağım.

Bu yazımdaki ücretler, bilet ücretlerine yansıyanDHMİ kaynaklı hizmetlerin bir kısmının ücretleriydi. Haftaya, yolcu terminallerindeki ücretlere değineceğim. Yolcu olarak bizi, ödediğimiz bilet ücretinden sonra en çok ilgilendiren kısma. Ayrıca, hava yolu şirketlerinin giderlerinden ve bilet ücretleri üzerinde önemli etkisi olan harcama kalemlerinden de örnekler vereceğim.

Şunu özellikte belirteyim, haftaya da bu şekilde başlarım, uçuşun tüm maliyetini ödeyen yolculardır. Havacılık hizmeti veren kurum/kuruluşlar bir sürü hizmet için masraf yapar, ücret öderler ancak, işin sonunda tüm bu hizmet karşılıkları bilet ücretlerine yansır ve bunları tabi ki kullanıcı olarak biz yolcular öderiz.

Haftaya yazının devamında görüşmek üzere…