Yaşlılarda (Geriatrik) rehabilitasyon programı fonksiyonel durumun yanı sıra, hastanın nörolojik durumuna, eklemlerinin hareket yeteneğine, kas gücüne ve kapasitesine göre düzenlenir. Bir hastanın rehabilitasyon açısından değerlendirilmesi aşamasında, sadece o anki hastalığı değil; diğer sağlık problemleri, evdeki çevresi, sosyal-ailesel ilişkileri, işi, gibi birçok faktör göz önünde bulundurulmalıdır. Kuvvet, denge, eklem esnekliği gibi objektif fiziksel bulgular yanında oturup kalkma, yürüme, kendine bakım aktiviteleri gibi fonksiyonel düzey göstergeleri de değerlendirilmelidir. Hastanın nörolojik, kas-iskelet ve kalp-damar sistemlerine dayalı fiziksel durumu başta olmak üzere tıbbi durumuna göre özgün tedavi teknikleri uygulanmalıdır. Hastaların çoğunda fonksiyonlarını korumak, sakatlık öncesi fonksiyonel düzeye ulaşmaya çalışmaktan daha gerçekçi bir hedeftir. Çeşitli nedenlerle öğrenme kapasitesi azalmış olabilecek hastalara zorlayıcı aktiviteler yerine, kolay aktiviteler tekrarlı yaptırılabilir. Hasta rehabilitasyon sürecinde ara ara değerlendirilmeli, durağan dönemin başladığı zamanlarda, hastanın hareketliliğine ve günlük yaşam aktivitelerine yardımcı olacak cihazlar saptanmalıdır.
Fizik tedavi yaklaşımlarının yaşlılarda kullanım alanları
• Ağrının giderilmesi,
• Eklem hareket genişliklerinin arttırılması,
• Motor gücün arttırılması,
• Becerinin geliştirilmesi,
• Dayanıklılığın arttırılması.
Yaşlılarda fizik tedavi uygulamalarının kullanımı
• Sıcak veya soğuk uygulama: Sıcak uygulama ağrı kontrolü ve rahatlamanın yanında, kas spazmını azaltmada ve eklem tutukluklarını açmada kullanılır. Yaşlılarda ısıya duyarlılık azaldığı için dikkatli kullanılmalı, kangrene yol açmamak için periferik damar hastalığı mutlaka ekarte edilmiş olmalı, bilinci kapalı hastalarda ısıyı veya ağrıyı algılama bozukluğu dikkate alınmalıdır. Kalp ve solunum hacimleri azaldığı için yaşlıların ısı değişiklikleri tolere etme oranı da azalmaktadır. Soğuk uygulama, soğuk spreyler veya soğuk banyolar analjezi ve anestezi amacıyla travma sonrası oluşan ödemi, kas spazmı ve spastisitesi olanlarda kullanılabilir.
• Elektrik Uygulaması: Kas zayıflamasını geciktirmek, lokal dolaşımı ve kasın beslenmesini arttırmak amacıyla uygulanır. Örneğin; felçlilerde sinir uyarılması ile ayağın düşmesi önlenebilir.
• Tens: Tüm kronik ve ameliyat sonrası ağrılarda kullanılabilir.
• Manipulasyon: Bel ve boyun fıtıklarında, omuz yapışıklıklarında sıklıkla kullanılmakla birlikte, hastanın çok dikkatle pozisyonlanması ve tekniği iyi bilenler tarafından uygulanması gerekir.
Yaşlılarda egzersiz
Yaşlılarda hazırlanacak egzersiz programlarının aşağıdaki amaçlara yönelik olarak planlanması gerekir;
1. Eklem esnekliği,
2. Kas gücü,
3. Kalp-damar ve akciğer performansı,
4. Kemik mineralizasyonu,
5. Postür (duruş),
Egzersizlerin Temel Özellikleri:
• Kalbi çok zorlamayan egzersizler, yaşlılar için en uygun egzersiz tipidir.
• Aralıklı çalışma; yani kısa egzersiz dönemlerini izleyen uygun dinlenme dönemlerinden oluşan fizik kondüsyon programı en uygun olan çalışma şeklidir.
• Tüm kas grupları aktiviteye katılmalıdır.
• Karışık egzersizlerden kaçınılmalıdır.
• Egzersiz programına ısınma ve gevşeme bölümü katılmalıdır.
• Hasta bir yaşlıya yönelik tüm rehabilitasyon programlarında riskler vardır. Bunların başında düşmeler, kırıklar ve kalp-damar zorlanmaları gelir. Ancak egzersiz yapılmazsa da bu sefer hareketsizliğe bağlı olarak osteoporoz, kas zayıflığı, yatak yaraları veya depresyon gibi problemlerle karşılaşılacaktır. Dolayısı ile egzersiz her zaman tercih edilmeli ve yakın gözlemle söz konusu riskler en aza indirilmelidir.
YAŞLILARDA YÜRÜME EĞİTİMİ
Tedavide denge ve yürüyüş bozuklukları, düşmeler için ana risk faktörü olması nedeniyle önemlidir. Amaç maksimum güvenli yürüyüşün sağlanmasıdır. Yaşlılarda yürüyüş eğitimi başlamadan önce yürüme şekli analiz edilmelidir; hız, ayağa kalkma, oturma, ayağın topuk ve burnunda yürüme, merdiven inip çıkma gibi aktiviteler yanında; görme fonksiyonları ve denge de test edilmelidir. Eğitim, önce oturma dengesi ve tolerans ile başlar. Ayakta durma, denge eğitimi, kısalıklara germe ile devam eder. Yaşlılara ayrıca düşmelerden korunma öğretilir ve eğitim süresince hasta gözlem altında tutulur. Bu amaçla paralel barlar, ortezler, protezler, yürüme için çeşitli koltuk değnekleri, baston ve yürüteçler kullanılabilir.
Yaşlılarda tedavi edilmesi gereken hastalıklar ayrı ayrı değerlendirilecek olursa 2 grup altında toplanabilir.Bunlar;
1. NÖROLOJİK HASTALIKLARIN REHABİLİTASYONU:
Yaşlılarda en sık görülen ve sakatlıkla sonuçlanan nörolojik hastalık felçtir. Fizyoterapi uygulanması sırasında, hastalarda oluşacak hasarları önlemek için eklemler uygun pozisyonda desteklenmelidir. Felçli bacak kısa yürüme cihazı veya bastonla yürütülebilir. Kollara ve özellikle ele kısmi fonksiyon kazandırmak için eğitim uzun sürebilir. Ağrılı omuz gelişmişse TENS ve sıcak ilave edilebilir.
Parkinsonlu hastalarda rehabilitasyonun amacı; postür ve denge bozukluğunu düzeltmek, normal eklem hareketlerini arttırmak, düzgün yürümeyi sağlamak ve günlük yaşam aktivitelerinde bağımsız hale getirmektir. Eğer konuşma bozukluğu oluşmuşsa konuşma terapisi uygulanmalıdır.
2. ORTOPEDİK VE TRAVMATOLOJİK HASTALIKLARIN REHABİLİTASYONU:
Yaşlılarda çok sık görülen 2 problem osteoporoza bağlı kırıklar ve uzuv kayıplarıdır. Yaşlılarda kırıkların oluşmasında, osteoporozun derecesinin yanında, fiziksel aktivitelerinin etkisi de önemlidir. Yaşlı kişilerde gelişen hareketsizlik ve denge azalması ile yürüme ve postural durumun değişmesi nedeniyle düşmeler daha sıktır. Düşmenin şekli ve yerine bağlı olarak en çok kalça, omurga ve ön kolda ciddi kırıklar meydana gelir. Kalça kırıkları yaşlı nüfusta öncelikli sakatlık ve ölüm nedenidir. Ortopedik girişimden sonra kollar ve ameliyat edilmeyen bacaklarda ilerleyici dirençli egzersizlerle kuvvetlendirilir. Yürüme eğitimi verilir. Yaşlılarda ayrıca damar hastalığı, şeker hastalığı, tümör ve travmaya bağlı uzuv kayıpları sık görülür. Bu hastalarda tüm uzuvlar ilerleyici dirençli egzersizlerle kuvvetlendirilir ve güdüğün eğitimi yapılır. Hastaya uygun protez seçimi yapılarak, protez ve yürüme eğitimine geçilir.
BUNLARI BİLİYOR MUSUNUZ?
- Hemen hemen 7 yılda bir, vücudunuz bir tam iskelete denk olacak şekilde yenilenir.
- Gülmek ve öksürmek, omurganıza yürümek veya ayakta durmaktan daha fazla yük bindirir.
- Ortalama insanda yemeğin yemek borusundan aşağı inmesi 8 saniye sürer, ince bağırsakta 3-5 saat, kalın bağırsakta 3-4 gün kalır.