WRİGHT
Kardeşler tarafından, 17 Aralık 1903 tarihinde Kuzey Karolina Eyaleti’nin Kitty Hawk kasabasında gerçekleştirilen ilk motorlu uçuşun hemen sonrasında hızla gelişen uçak teknolojisi, önce posta sonra da yolcu taşımacılığını beraberinde getirmiştir. Uçak teknolojisinin bu hızlı gelişiminde, askeri ihtiyaç ve kullanımın da çok önemli bir rolü olduğu muhakkaktır.
1 Ocak 1914 tarihinde, ABD’de, St. Petersburg – Tampa, Florida arasında Tony Jannus tarafından Benoist tipi uçak ile gerçekleştirilen – tek yolcunun taşındığı - 23 dakikalık uçuş tarihe ilk ticari yolcu uçuşu olarak geçmiştir. 1914 yılında kayıtlara geçen toplam ticari yolcu sayısı 1.205’dir.
7 Ekim 1919 tarihinde Hollanda’nın Rotterdam şehrinde kurulan ve aynı yıl ticari yolcu ve kargo taşımacılığına başlayan KLM (Hollanda Kraliyet Hava Yolları) ilk hava yolu şirketidir. 1919 yılında toplam 6.549 yolcu taşınmıştır.
1921 yılı tarihe ilk hava trafik kontrolörlerinin (Londra, Croyden Havalimanı) çalışmaya başladığı tarih olarak geçmiştir. Taşınan yolcu sayısı da 13.559 olarak gerçekleşmiştir. 1930 yılında Boeing Hava Taşımacılık şirketi faaliyete başlamış (bugünkü United Hava Yolları), taşınan yolcu sayısı 290.000’e ulaşmıştır.
Ülkemizde de ticari havacılık tarihi oldukça eskiye dayanmakta olup THY, bir kamu kuruluşu olarak 1933 yılında faaliyete geçmiştir (O günkü adıyla, “Hava Yolları Devlet İşletmesi). 1954 yılında da, Vecihi Hürkuş, ilk sivil hava yolu şirketini kurmuştur.
1934 ve 1935 yıllarında Alman Lufthansa (Deutsche Luft Hansa) ve Pan Am (Pan Amerikan) hava yolu şirketleri faaliyete geçmiştir. 1934 yılında 652.000, 1935 yılında da 976.000 yolcu taşınmıştır. Pasifik üzeri uçuşlar da başlamıştır (Pan Am; San Fransisko-Manila).
1936 yılında 1 milyon yolcu sayısı (1.300.000) aşılmış, Amerikan Hava Yolları DC-3 uçakları ile faaliyete başlamıştır. 21-32 yolcu kapasiteli Douglas DC 3 pervaneli uçakları, 1.650 km.lik uçuş menzilleri ile döneme damgasını vurmuştur. 2 milyon yolcunun taşındığı 1939 yılında, Pan Amerikan Hava Yolları, Atlantik üzeri (transatlantik) uçuşlara da başlamıştır.
Görüleceği üzere, yolcu sayısı yaklaşık yirmi yıl içinde yüzlerden, binlere, binlerden milyonlara çok hızlı bir artış içine girmiştir. 1944 yılında Uluslararası Sivil Havacılık Anlaşması’nın (Şikago Sözleşmesi) imzalanması ile bu artış daha da hızlanmıştır. Şikago Sözleşmesi ile Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı da (ICAO) kurulmuştur. Sivil havacılık alanındaki en önemli kuruluş olan – ve hemen hemen tüm ülkelerin üye olduğu - ICAO, sivil havacılık faaliyetlerinin ülkeler tarafından eşit imkânlar ile yapılmasının temini ile uluslararası sivil havacılığın emniyetli, düzenli ve ekonomik bir şekilde gelişmesinin sağlanmasına yönelik faaliyetlerde bulunmaktadır. 1944 yılında taşınan yolcu sayısı 5,5 milyona ulaşmış, 1945 yılında, günümüz ticari havacılığında çok önemli rolü bulunan Uluslararası Hava Taşıyıcılar Birliği (IATA) kurulmuştur.
1945 sonrası yıllar yolcu trafiğinin sıçrama gösterdiği önemli yıllar olup birçok yeni hava yolu şirketi faaliyete geçmiştir. Ticari yolcu sayısındaki artış süreklilik kazanmış, sırasıyla 1970 yılında 383 milyona, 1976 yılında 576 milyona ve 1981 yılında 752 milyona çıkmış, 1998 yılında ise 1,5 milyara yaklaşmıştır (Yolcu sayıları için kaynak; IATA).
Ticari havacılığın belki de en önemli dönüm noktası, jet uçaklarının devreye girmesidir. İngiliz De Havilland şirketi tarafından üretilen ve 1952 yılında hizmete giren “de Havilland Comet” uçağı, ticari yolcu taşımacılığında kullanılan ilk jet uçağıdır. Takiben, Amerikan Boeing şirketi tarafından imal edilen, DC-8, DC-9 ve DC-10 tipi uçaklar ticari havacılığın gelişmesine önemli katkı sağlamıştır. 1958 yılında hizmete giren 141 yolcu kapasiteli, 4 motorlu B-707, 1968 yılında hizmete giren 399 yolcu kapasiteli, 4 motorlu DC-10, 1988 yılında hizmete giren 340 yolcu kapasiteli MD-11 (ve MD 80, 90, 95 serisi uçaklar) tipi uçaklar da unutulmamalıdır.
Ticari yolcu uçakları bağlamında uçak teknolojisindeki gelişme ve büyük uçak imalatçıları arasında – günümüzde de devam eden – rekabet 1990’lı yıllar sonrasında birçok yeni tip uçağın devreye girmesini sağlamıştır. Airbus şirketinin kuruluşuna kadar ticari yolcu uçak imalatının en önemli şirketi olan Amerikan Boeing şirketi B-727, B-737, B-747, B-757, B-767, B-777 ve B-787 serisi uçakları imal etmiştir. 1964 yılında tasarlanan ve 1967 yılında ilk uçuşunu yapan ve on binlerce satılan kısa ve orta menzilli, tek koridorlu, dar gövdeli, iki motorlu B-737 serisi uçakların son serileri hala hava yolu şirketleri tarafından çok tercih edilmektedir. Ülkemizde de birçok hava yolu şirketimiz tarafından kullanılan B-737-700, 800 ve 900 serisi uçaklar 150-220 arası yolcu kapasitesine sahiptir. Boeing’in 1970 yılında ilk ticari uçuşunu yapan çift koridorlu, iki katlı, 500’den fazla yolcu kapasiteli, 4 motorlu, uzun menzilli B-747 tipi yolcu uçağı, Airbus tarafından imal edilen A-380 tipi uçaklar hizmete girene kadar 35 yıl rakipsiz olarak uçuş yapmıştır. Boeing halen B-737, 747, 767, 777, 787 (Deramliner) serisi uçakların imalatını sürdürmektedir.
Airbus şirketi, 1974 yılında hizmete giren 270 yolcu kapasiteli, iki motorlu A300 tipi uçak ile sivil ticari uçak imalat sektöründe Boeing’in yıllar süren hâkimiyetine son vermiş olup bugün bu iki şirket tüm pazarı neredeyse yarı yarıya paylaşır durumdadır. 1982 yılında ilk uçuşunu yapan, 150 yolcu kapasiteli orta menzilli A320 serisi uçaklar hava yolu şirketlerinin yoğun ilgisini görmüştür. Airbus halen A320, A330, A340, A350 ve A380 serisi uçakların imalatını yapmaktadır.
Ticari hava taşımacılığının dünya çapında yaygınlaşması ve yolcu/kargo taşımacılığı artışında sürekliliğin sağlanmasında bir diğer önemli etken 1978 yılında ABD’de, takiben 1980’li yıllarda Avrupa’da başlayan serbestleşme politikalarıdır. Hava yolları üzerindeki uçuş yapılacak merkezlere yönelik engeller ile kapasite ve frekans kısıtlamalarının kaldırılması ve bilet ücretlerinin serbestçe belirlenmesi gelişmeye önemli katkı sağlamıştır. Serbestleşme sonrasında kurulan ve oldukça başarılı performans gösteren “low-cost” (düşük ücret) hava taşıyıcılarının etkisiyle de, rekabet ortamı gelişmiş, uçak bilet ücretlerinde önemli düşüşler yaşanmış, hava yolu ile seyahat eden yolcu ve turist sayısı artmıştır. Ülkemizde de, 1983 yılında çıkartılan Türk Sivil Havacılık Kanunu ile özel sektöre hava yolu kurma, işletme hakkı verilmiştir.
Günümüzde hava yolu sektörü, dünyada sosyal ve ekonomik gelişmeye çok önemli katkı sağlamakta olup küresel ticaret ve turizmin en önemli oyuncusu durumundadır. 2014 yılı içinde 3,3 milyar ticari yolcu, 50 milyon tona yakın kargo taşınmıştır. 1.400’e yakın hava yolu şirketi, 25 binden fazla yolcu uçağı ile faaliyettedir. 3.846 havalimanına yılda ortalama 40 milyona yakın ticari uçuş yapılmaktadır. Küresel olarak 2,5 trilyon ABD doları civarında iş hacmi yaratılmaktadır. Havalimanları, hava seyrüsefer hizmetleri sunucuları ve hava yolu şirketlerinde 7,6 milyon kişi çalışmaktadır. Hava yolu sektörüne hizmet sağlayan diğer kuruluşlar da dâhil edildiğinde toplamda 58,1 milyon kişiye iş yaratılmaktadır (Kaynak; IATA).
Ülkemizde ise, 2014 yılında, iç hatlarda 6 havayolu şirketimiz, 7 merkezden toplam 53 noktaya sefer yapmıştır. Dış hatlarda ise 108 ülkede toplam 237 noktaya sefer yapılmıştır. Hava yolu şirketlerimizin uçak sayısı 422’dir. Sivil havacılık sektörümüzde çalışan sayısı 180.570, sektör ciromuz da 23,8 milyar ABD dolarıdır. Taşınan yolcu sayısı da 83 milyonu bulmuştur. Sonuçta, havacılık faaliyetleri Türkiye’de de önemli bir sektör haline gelmiştir.
Bu yazımda size, sadece 100 yıllık geçmişi olan ticari hava yolu taşımacılığının hızlı gelişimini aktarmaya çalıştım. Umarım, yararlı olmuştur.
Haftaya görüşmek üzere…