Sevgili mükellefler, zaman zaman vergi idaresi ile aranızda vergi uyuşmazlıkları ortaya çıkmakta. Bu uyumsuzlukların çözümü için doğrudan yargıya başvurmanız gerek yok. Bildiğiniz üzere, ülkemizde uyuşmazlıkların çözümü için yargı yoluna alternatif olarak uzlaşma müessesesi geliştirilmiştir. Uzlaşma ise Vergi Usul Kanunu’nun ilgili maddelerinde düzenlenmiş olup, iki temel türü içermektedir. Bunlar ise 1-Tarhiyat öncesi uzlaşma, 2- Tarhiyat sonrası uzlaşma şeklindedir. Bu gün ise bu türlerden sadece “Tarhiyat öncesi uzlaşma” hakkında özet bir bilgi vermek istiyorum.
Tarhiyat öncesi uzlaşma ise vergi incelemesi sırasında ortaya çıkan matrah farkı veya vergi kaybı üzerinde, inceleme raporu Gelir İdaresi Başkanlığı veya Defterdarlık tarafından tarhiyat aşamasına gelmeden önce idare ile mükellef arasında anlaşma sağlanması şeklinde olan bir uzlaşma türüdür. VUK’un ilgili maddesi de bu uzlaşmayı “vergi incelemesi tamamlanmadan önce” yapılabilecek bir işlem olarak tanımlar.
Tarhiyat öncesi uzlaşma süreci, mükellefin veya vekilinin talebiyle başlar. Vergi müfettişi, inceleme sırasında matrah farkı tespit ettiğinde, mükellefi bu konuda bilgilendirir ve tarhiyat öncesi uzlaşma hakkını hatırlatır. Mükellef, inceleme raporunun düzenlenmesinden önce yazılı bir dilekçeyle uzlaşma talebinde bulunur. Tarhiyat öncesi uzlaşma, vergi uzlaşma komisyonu tarafından yürütülür. Görüşmeler, mükellefin katılımıyla yapılır ve matrah farkı, mükellefin savunması ve ödeme kapasitesi değerlendirilir. Eğer uzlaşma sağlanırsa, üzerinde anlaşılan matrah veya vergi miktarı kesinleşir ve inceleme raporu bu doğrultuda düzenlenir. Uzlaşma sağlanamaz ise inceleme raporu standart prosedüre göre tamamlanır ve tarhiyat sonrası süreç başlar. Maalesef, uzlaşma sağlanamazsa, mükellefler tarhiyat sonrası uzlaşma sürecinde daha yüksek cezalarla karşılaşabilirler.
Türkiye’de tarhiyat öncesi uzlaşma, tarhiyat sonrası uzlaşmaya kıyasla daha az tercih edilmektedir. Bunun temel nedeni ise mükelleflerin genellikle inceleme sürecinin sonucunu beklemeyi tercih etmesi ve tarhiyat öncesi uzlaşmanın farkındalığının düşük olmasıdır.
Tarhiyat öncesi uzlaşma ile;
İnceleme raporu düzenlenmeden uyuşmazlık çözülmekte, bu da süreci hızlandırmaktadır.
Mükellefler, erken aşamada bir nevi pazarlık yaparak veya uzlaşarak cezaları önleyebilmektedirler.
Vergi idaresi de tahsilat sürecini erken garanti altına alabilmektedir.
Tarhiyat öncesi uzlaşmanın kapsamına, matrah farkı tespit edilen gelir vergisi, kurumlar vergisi, KDV vb. vergiler ile vergi ziyaı cezasına yol açabilecek eksik beyanlar girmektedir. Kaçakçılık suçları (örneğin, sahte fatura düzenleme gibi), gümrük vergileri ve özel tüketim vergileri gibi özel kanunlarla düzenlenen vergiler, tarhiyat öncesi uzlaşmanın kapsamı dışında tutulmuştur.
Tarhiyat öncesi uzlaşma, Türkiye’de vergi uyuşmazlıklarının çözümünde büyük işletmeler tarafından kullanılan etkili bir araçtır, ancak küçük ve orta büyüklükteki işletmeler (KOBİ) bu uzlaşma türünden yeterince yararlanamamaktadır. Bu nedenle KOBİ’lerin tarhiyat öncesi uzlaşma hakkında bilgilendirilmesinde fayda vardır.