Omuz eklemi, karmaşık bir yapıya sahiptir. Ellerimizi çeşitli pozisyonlarda kullanmamıza imkan veren bir eklemdir. Omuz eklemi geniş bir hareket aralığına sahip olmasına rağmen çok sabit bir eklem değildir. Eklemi oluşturan anatomik yapıların herhangi birinde sorun olması, eklem fonksiyonlarının problemli olmasına yol açar.
Omuz ekleminin sağlıklı fonksiyon oluşturmasındaki anahtar yapılar, omuz manşeti (Rotator kılıf) ve tendonlardır. Kolumuzu kullanmaya devam ettiğimiz sürece, yıpranmaya ve aşınmaya maruz kalırlar. Rotator kılıf yırtıkları, ciddi ağrı oluşturan bir yaralanmadır. Rotator kılıf yırtılınca omuzda güçsüzlüğe yol açar. Hastalar genellikle orta ve ileri yaş grubundadır. Ancak özellikle travma sonrası, rotator kılıf yaralanmaları her yaşta oluşabilir.
OMUZ ANATOMİSİ
Omuz ekleminde 3 kemik yer alır. Bunlar,
- Kürek kemiği (skapula),
- Kol kemiği(humerus),
- Köprücük kemiği(Klavikula)’dir.
Kol kemiğini kürek kemiğine bağlayan yapı, rotator kılıftır. Bu kılıf 4 kas kirişinden oluşur. Bunlar,
1. Supraspinatus
2. İnfraspinatus
3. Teres minör
4. Subscapularis’dir.
Kirişler, kasları kemiğe bağlayan yapılardır. Kaslar, kemikleri bu kirişleri çekerek hareket ettirirler. Rotator manşet, kolumuzu kaldırmada ve rotasyon hareketinde yardımcıdır. Rotator manşet, kolumuzu kaldırırken kol kemiğinin kürek kemiği yuvasında sıkı bir şekilde durmasını sağlar. Akromionla rotator manşet arasında bursa adlı kese şeklinde bir yapı yer alır. Bu yapı, kayganlaştırıcı bir sıvıyla kemik ve kas arasındaki sürtünmeyi azaltır. Hareket açıklığının devamı için yumuşak bir bölge sağlar.
SEBEPLERİ
Rotator manşet, zayıf kan akımına sahip bölgeler içerir. Kan dolaşımı iyi olan dokular, kendilerini tamir etme konusunda daha başarılı ve hızlıdırlar. Rotator manşet içindeki kan akımı zayıf bölgeler, yaşlanmayla birlikte dejenere olmaya hassas bölgelerdir. Yaş ile artan dejenerasyon orta yaş üzeri nüfusta rotator manşet yırtığının fazla olmasını açıklar. Bazı hareketlerin tekrarlanması dejenerasyon problemini hızlandırır. Baş üstü hareketleri sık yapan sporcularda oluşabilir. Fakat rutin olarak cam silmek, araba yıkamak, boya yapmak gibi omuz eklemini fazla kullandığımızda rotator manşet yırtığı oluşabilir. Aşırı güç kullanma veya yüklenme zayıf rotator manşet kaslarını yırtabilir. Düşen ağır bir nesneyi yakalamaya çalışmak, kollar açıkken ağır bir cismi kaldırmak rotator manşet yaralanmasına neden olabilir. Yine omuz üzerine düşmek bu kas grubunda yırtığa yol açabilir. Yırtığa neden olan yaralanmalar her zaman hastada ağrı oluşturmayabilir. Yapılan araştırmalar, hafif derece rotator manşet yırtığı olan hastaların yüzde 40’ının yırtık anını fark etmediğini ortaya koymuştur.
Tipik rotator manşet yırtıklı hasta grubu, orta yaş üzeri ve ara sıra omuz ağrısı problemi olan hastalardır. Bu hastalar, ağır bir yük kaldırdıktan veya omuzlarını zorladıktan sonra kollarını kaldıramadıkları için şiddetli ağrı yakınmalarıyla hekime başvururlar. Genç nüfusta da rotator manşet yırtıkları gelişebilir. Aşırı kullanma veya sportif aktiviteyle yaralanma, en sık görülen nedenlerdendir.
BELİRTİLER
Rotator manşet yırtıkları, etkilenen omuz da ağrı ve güçsüzlüğe neden olur. Çoğu hasta, ağrı nedeniyle omuzlarının üzerine yatamadığından şikayetçi olur. Bazı vakalarda rotator manşet, kısmi olarak yırtılır. Omuzda ağrı olabilir ancak yine de hareketleriniz yeterli olabilir. Yırtık ne kadar genişse omzunuzdaki güçsüzlük de o kadar fazla olur.
Rotator manşetin tam kat olarak yırtıldığı vakaların hareketlerinde sınırlılık ortaya çıkar. Kolunuzu tam olarak yukarı kaldırmak mümkün değildir.
PARSİYEL (KISMİ) KAS YIRTIĞI NEDİR?
Parsiyel(kısmi) kas yırtığı, maksimum kasılma veya gerilme sonucunda oluşur. Kasılmalar sırasında ağrı, belirgin kanama ve şişlik (hematom) mevcuttur.
TAM KAS YIRTILMASI NEDİR?
Kas yırtılması, birdenbire olur ve buna ilgili kas gruplarında şiddetli ağrı eşlik eder. Kas bütünlüğü bozulmuş, ileri derecede kanama, şişlik (hematom), ağrı, kuvvet ve hareket kaybı mevcuttur. Kas yırtılmasının nedenleri iki tanedir.
1. Maksimal kasılmada hareket koordinasyonsuzluğu
2. Sert, uzama yeteneğini yitirmiş, bir kasın şiddetli bir dirence karşı ani hareketi
TEDAVİ SÜRECİ
A. CERRAHİ DIŞI TEDAVİ
Ağrının ve enflamasyonun azaltılması, tedavinin ilk amacıdır ve bunun için istirahat tavsiye edilmektedir. Rehabilitasyon için fizyoterapistiniz size bir program çizer. Soğuk ve sıcak uygulama ağrı ve enflamasyonun azaltılmasında yardımcıdır. Kolu başın üzerine kaldırma ve diğer omuz hareket aralığını arttırıcı egzersizler verilir. Daha sonra, omuz çevresi kaslarının kuvvetini arttırmak için güçlendirici egzersiz programına geçilir. Fizik tedavi süreci 6 - 8 hafta devam edebilir. Hastaların bir bölümü bu süre sonrasında kollarını tam olarak kullanarak aktivitelerine dönebilirler. Cerrahi gerektirmeyen bir yırtığınız bile olsa uygulamanız gereken bir egzersiz programınız olacaktır. Fizyoterapistiniz, normal omuz fonksiyonlarınızı geri kazanmanız için size özel bir program belirleyecektir. Postür ve omuz dizilimi için egzersizler verecektir. Rotator manşet grubunun gücünün arttırılması ve omuz çevresi, diğer kaslar arası dengenin sağlanması çok önemlidir. Ayrıca omzunuzdaki problemlerin ilerlememesi için günlük aktivitelerinizde yapmanız gereken değişiklikler hakkında bilgi verilecektir. Omuz bölgesi problemlerinde sıklıkla başvurduğumuz yöntemlerden birisi de bantlama (taping) yöntemidir. Omuz ve çevresine uygun gerginlik ve yönlerde yapıştırıldığında omuz çevresi kaslarını destekler, travmalara karşı korur ve omuz kaslarının güçlenmesini sağlar. Son yıllarda profesyonel voleybolcular, bu yönteme sıklıkla başvurarak spor hayatlarının ömrünü uzatmaya başlamışlardır.
B. CERRAHİ TEDAVİ
Tam kat rotator manşet yırtığı, kendiliğinden iyileşmez. Omuz eklemi fonksiyonlarını sağlamak için bu yırtıklarda cerrahi tedavi gereklidir. Yaşlı hastalar ve cerrahi riski yüksek olan hastalar bu grup dışında tutulabilir. Cerrahi tedavinin yaralanma sonrası 3 ay içinde yapılması daha iyi sonuçlar alınmasını sağlar. Kısmi yırtıklar, cerrahi müdahale gerektirmeyebilir. Eğer kısmi bir yırtığa sahipseniz ortopedistiniz öncelikle kendiliğinden iyileşme için bir fırsat tanıyacaktır. Takiplerde ağrınız azalmıyorsa veya hareketlerde sınırlılık oluyorsa cerrahi tedaviye karar verilebilir.
CERRAHİ TEDAVİ SONRASI REHABİLİTASYON
Rotator manşet cerrahisi sonrası rehabilitasyon, yavaş bir süreçtir. Terapi periyodu 2 - 3 ay sürebilir. Tam anlamıyla düzelme ise 6 ayı bulabilir. Omuz da erken dönemde hareketi sağlamak ve arttırmak önemlidir; fakat iyileşmekte olan dokuları koruma açısından dengeli bir rehabilitasyon programı uygulamak gerekir.
Cerrahi sonrası, bir süre omuzu korumak için kol gövde askısı takılır. Cerrahi sonrası erken dönemde ağrı ve şişliği azaltmak için soğuk uygulama ve elektrik stimulasyonu kullanılabilir.
Artroskopik prosedürlerden sonra ki rehabilitasyon hızlı ilerler. Hareket genişliğini sağlayan egzersizler ile başlanılır ve germe - güçlendirme egzersizleri ile devam edilir. Çok kısa zamanda çok fazla egzersiz yapmama konusunda dikkatli olmanız gerekir. Omzun ön kısmındaki kasların kesildiği ameliyatlar sonrası rehabilitasyon, yavaş seyreder. Pasif egzersizler ile başlanır. Pasif egzersizler sırasında omzunuz hareket ettirilir; fakat kaslarınız aktif olarak kasılmaz. Terapistiniz omzunuzu kontrollü bir şekilde hareket ettirir ve kolunuzu gerer. Bu pasif hareketleri, evde nasıl yapacağınız anlatılır. Aktif tedavi dönemi 3 – 4’üncü haftada başlar. Bütün hareket aralığında, kendi kas gücünüzü kullanmaya başlarsınız. Hafif izometrik güçlendirici egzersizler ile başlanır. 6’ncı haftada daha aktif güçlendirici egzersizlere başlanır. Egzersizler, rotator manşet ve omuz çevresi kaslarının kuvvetini arttırmaya odaklanır. İş yaşamınızda veya spor aktiviteleriniz esnasında yaptığınız hareketlere benzer egzersizler gösterilecektir. İşiniz sırasında omzunuza çok fazla yük binmeyecek şekilde bir rehabilitasyon programı uygulanacaktır. İleride herhangi bir problem yaşamamanız için tedavi bitiminden önce hareketlerinizle ilgili tedbirler anlatılacaktır.