Kadınlarda yumurtlamanın bitmesi ile regl kanamalarının sona ermesi durumunda görülen bir durum olan menopoz; bir hastalık değil, yaşamın doğal süreçlerinden biridir.
45-55 yaşları arasında görülmesine karşın menopoz, çoğunlukla 50’li yaşlarda en hızlı döneme girer. 35 yaş itibariyle yaşanmaya başlayan menopoza bağlı değişimler, başlangıç sürecinden itibaren yaklaşık 4-5 yıl sürmektedir.
ÖSTROJEN HORMONU TAKVİYESİ
Menopozun en belirgin fizyolojik sonucu, hormonlarda meydana gelen ve kişiyi alt üst eden değişimlerdir. Östrojen hormonunun azalması, kişinin beynini direkt olarak etkiler ve uyku düzeninde ciddi bozulmalara, agresif tavırlara, süregelen hoşnutsuzluklara, memnuniyetsizliklere yol açar. Ayrıca vazomotor belirtiler dediğimiz gece sıklıkla uyanma, gece terlemeleri, ateş basması, uykuya dalmakta ciddi güçlük çekilmesi, sabah yorgun kalkma şeklinde belirtiler kendisini sık sık göstermeye başlar. İlerlemiş durumlarda ise insomnia dediğimiz uyuyamama kendisini gösterir. Uykunun sık sık bölünmesi nedeniyle kişi, REM denilen derin uyku aşamasına bir türlü geçemez. Kişide sürekli olarak tetikte olma hali mevcuttur. REM dönemi, rüyanın görüldüğü dönemdir. Rüya görememek kişide gündüz düşlerine sebep olabileceği gibi ayrıca sinirlilik, gerginlik, yorgunluk, halsizlik, yorgun uyanma unutkanlık, ve çeşitli konsantrasyon bozukluklarına da alt yapı hazırlar. Bu gibi durumlarda östrojen hormonu takviyesi yapılarak bu uyku bozuklukları tedavi edilebilir.
MENOPOZ VE PSİKOLOJİ
Menopoz dönemine ait bilinen bir psikiyatrik tablo olmamasına karşın yapılan araştırmalarda OKB (Obsesif kompulsif bozukluk) yani saplantı – zorlantı (Takıntı) bozukluğu ve depresyon semptomlarının menopoz dönemindeki değişimleri araştırıldığında Premenstrüel dönem (Regl dönemi öncesi) ile menopoz dönemi arasında pek bir fark bulunmamıştır.
Menopoz dönemine en sık eşlik eden ruhsal rahatsızlıklara değinecek olursak bunlardan iki tanesi son derece önemlidir.
İlk yazılarımda da bahsettiğim üzere kişinin fizyolojisinin psikolojisini ciddi derecede etkilemesiyle kendini gösteren somatoform bozukluklar ve duygudurumu çalkantılı hale getiren depresif bozukluklardır. Çoğunlukla sıcak basması, uykuda bozulmalar, sinirlilik, öfkeye hakim olamama, duygudurumda neşe ile hüzün arasında çalkantı ve hızlı değişimler, yüz kızarması, kilo alımı ve buna bağlı aynadaki görüntüsünden hoşnut olamama, cinsel istekte azalma, fenalık-bayılma hissi ve çarpıntı görülen diğer ruhsal rahatsızlıklardır. Pek tabii kişinin daha önceden geçirdiği herhangi bir depresyon, duygudurum bozukluğu öyküsü ile sosyal desteğin zayıf olması, sigara kullanımı, menopoz ile ilgili olumsuz düşünceler, başkalarının etkisi altında kalma, psikososyal stresörlerin varlığı, madde kullanımı ve egzersiz yapılmaması gibi etkenler de duygudurum azlığı ile ilişkilidir.
Menopoz döneminin algılanma şeklinin negatif veya pozitif olması kişisel ve toplumsal yargılara göre değişir. Çoğu toplumda menopoz, yaşlanmanın başlangıcı olarak görülür. Bu nedenle de olması gereken bir durummuş gibi algılanmaz. Ayrıca aynı dönemde önemli bazı sosyal değişimler de ortaya çıkar. Emeklilik, çocukların evden ayrılması (boş yuva sendromu), evliliğin bitmesi, eşin vefatı, ebeveynlerin ölümü veya bakımı ile ilgili sorumluluklar gibi… Menopoz öncesi dediğimiz dönemde kişi, toplumsal ve mesleki doyum sahibiyse, hobileri varsa ve özgüveni yüksekse; herhangi bir sorun yaşamadan bu süreci sağlıklı bir şekilde atlatabilir. Buna mukabil zaten kolay yıkılabilen bir özgüvene sahipse, çevresiyle ilişkileri kötüyse; menopozla birlikte değersizlik ve ümitsizlik düşünceleri yoğunlaşır. Ciltteki ve vücuttaki değişimler sonucu kişi, kendini çirkin bulmaya ve gereksiz olduğu hissine kapılmaya başlayabilir. Bu işe yaramazlık duygusu ruhsal çöküntüye uygun ortamı hazırlar. Kişi aynalara bakamaz hale gelir. Toplumda dışlanacağı korkusuyla dışarı adım atmak istemeyebilir. Kendisini yaşlı ve tükenmiş hissedebilir. Oysakikaybedilen doğurganlık ve besleyicilik özellikleri, yüceltme ve yer değiştirme savunma mekanizmaları kullanılarak sanatsal, sosyal ve mesleki alanlarda varlığını sürdürebilir.
MENOPOZUN AŞAMALARI
1. PREMENOPOZ: Kişinin menopoza girmeden önce 3 - 5 yıl boyunca sık regl olması daha sonra ise düzensizleşen regl dönemleriyle birlikte kişinin hormonlarında yaşadığı düzensizliği psikolojisine ciddi anlamda yansıtmasıyla meydana gelen süreçtir.
2. PERİMENOPOZ: Kişi, adet kanamaları görse de menopoz belirtilerini gözlemlemeye başlar. Hormon seviyeleri dengesiz bir şekilde artar veya düşer. Sıcak basmaları ve diğer menopoz belirtileri ortaya çıkarak 4 - 5 yıl veya daha uzun sürebilir. Bu süreç boyunca hamile kalmak mümkündür; fakat ihtimal yine de azdır.
3. POSTMENOPOZ:Son regl döneminin ardından 12 ay sonra menopoz dönemi başlar. Yumurtalıklar olabildiğince az miktarda östrojen üretir ve progesteron üretimi tamamen durarak, yumurtalıkların yumurta üretememesine sebebiyet verir. Menopoz döneminin başlamasıyla birlikte bu dönemi takip eden yıllara ‘Postmenopoz dönemi’ denilmektedir. Kişi, şayet bu duruma hazırlıklı değilse ciddi ruhsal sıkıntılar yaşayabilir.
MENOPOZ VE CİNSEL YAŞAM
‘ Postmenopoz ve Perimenopoz dönemi’nde görülen cinsel istek kaybı ve cinsel işlev bozuklukları, fizyolojik ve psikolojik etkenlerle ilgilidir. Fizyolojik boyutu; östrojen hormonunun azalmasının yarattığı vajinal kuruluk, uyarılmada azalma ve vajen mukozasındaki incelmeye bağlı olarak ağrılı birleşme şeklindedir. Ruhsal boyutu ise; uyku düzeninde bozulma ve bilişsel fonksiyonlarda farklılaşma, irade kontrolünde ve iç görüde zayıflama şeklinde kendisini göstermektedir. Menopoza girmiş bir kişinin cinsel yaşamı gayet tabii sürebilir.
CERRAHİ MENOPOZ
Cerrahi menopoz; esas anlamıyla kişiyi baştan sona etkisi altına alan ve ciddi anlamda sarsan bir durumdur. Yaş olarak henüz daha çok genç olan bir kişinin kanser, kist gibi çeşitli hastalıklar sebebiyle yumurtalıklarının veya rahminin alınması sonucu doğal olmayan yolla menopoza girmesi durumudur. Bir nevi zorunlu olarak girilen menopozda kişi, ciddi bir psikolojik çöküntü yaşar. Menopoza hazırlıklı olmayan dahası menopoz nedir onu bile tam olarak bil(e)meyen bir kişinin zorunlu olarak menopoza girmesi gerçekten kişiyi derinden etkilemektedir. Hasta, beklenmeyen bir şekilde işlevsel bir kayıp yaşadığı için bu duruma adapte olma konusunda ciddi güçlük çeker. Cerrahi menopoza bağlı gelişen depresyon vakalarında asıl belirleyici etken, operasyon öncesi dönemde kişinin yaşadığı ruhsal sorunlardır.
BAŞA ÇIKMA YOLLARI
- Kadına ve aileye, eğitim durumuna uygun şekilde, gerekli bilgilerin verilmesi ile birlikte düzenli egzersiz programları
- Bilişsel terapiler bu konuda oldukça kurtarıcı etkiye sahip tedavi yöntemleri arasındadır. Menopozla ilgili bakış açılarının tartışılması, kötümser fikirlerin gözden geçirilmesi, kişiye büyük yarar sağlar.
- Grup terapileri
- Stresle başa çıkma yöntemlerinin öğretilmesi, sosyal olma konusunda kişiye destek verilmesi
- Öfke kontrolünün öğretilmesi
- Diyet, egzersiz, sigara ve madde kullanımlarına ilişkin öneriler
- Osteoporoz (Kemik erimesi) ve genel sağlık konularında bilgi verilmesi de psikosomatik(Ruhsal sıkıntıların bedensel şikâyetlere dönüşmesi) şikâyetlerin azalmasında yararlı olur.