Son günlerde, kıdem tazminatı uygulamasının kaldırılarak yerine fon sistemi ile çalışan başka bir yapının getirileceği söylenmektedir. Kıdem Tazminatı Fonu Yasa Tasarısı yeni dönemde TBMM'de öncelikli görüşülecek konulardan biri olacakmış gibi gözüküyor. Konu aslında çok yeni değil. Bu alanda çalışma yapanlar bileceklerdir: 2003 yılında yürürlüğe giren İş Kanunu'nda, kıdem tazminatı yerine Kıdem Tazminatı Fonu kurulacağı hükmü yer almaktaydı. Bu bağlamda konunun temellerinin 2003 yılında atıldığı unutulmamalıdır.
Kıdem tazminatı, işçinin çeşitli sebeplerle işyerinden ayrılırken işveren tarafından iş kanunu gereğince işçiye vermiş olduğu bir tazminattır. Kıdem tazminatı işveren üzerinde toplu ödeme nedeniyle büyük bir yük oluşturduğundan bir türlü ödenmemekte ve çalışan bu durumdan mağdur olmaktaydı. Yapılan araştırmalara göre mevcut uygulamada işçilerin ancak yüzde 10'u kıdem tazminatını tam olarak alabilmektedir. Geri kalan çalışanların ise kıdem tazminatını alabilmeleri mümkün olmamaktadır. Maalesef bazı işverenler de personeline bilerek kıdem tazminatı ödemek istememekte, çeşitli hile ve yıldırma teknikleriyle kıdem tazminatı ödemekten kurtulmaktadır. Bunun için genelde şirketin içini boşaltmakta veya naylon şirkete devir yapılmaktadır. İşverenlere göre kıdem tazminatı büyük bir yük getirdiğinden, kayıt dışı istihdamı ve işsizliği besleyici rol oynamaktadır. Bu yükü üzerine almak istemeyen işveren de ya kayıt dışı işçi çalıştırmakta veya kıdemi dolmadan işçinin işine son vermektedir. Tüm bu nedenlerle, işlerliğini yitiren mevcut sistemde kıdem tazminatı işveren ve işçileri karşı karşıya getirmekte, konu sürekli olarak mahkemeye intikal etmektedir.
Yeni sistemin nasıl işleyeceği konusunda henüz yasal düzenleme yapılmadığı için net bir şeyler söylemek zordur. Ancak kanun taslağına göre uygulamanın nasıl olacağına ilişkin aşağıdaki değerlendirmeleri yapmak mümkündür.
• Öncelikle şu unutulmamalıdır. Yeni fon sistemi kıdem tazminatı uygulamasını ortadan kaldırmamaktadır. Sadece sistem işveren güvencesi yerine devlet güvencesine geçmiş olmaktadır.
• Bazı okurlar fon sistemine geçildiğinde işverenlerin kıdem tazminatı ödemeyeceğini düşünmektedir. Böyle bir durum yoktur. Kıdem tazminatı fonu uygulamasında da eskiden olduğu gibi tazminat parası yine işverenin cebinden çıkacaktır.
• İşveren her bir sigortalı için brüt ücretinin %3'ü oranında aylık olarak kıdem tazminatı fonuna ödeme yapacaktır. Böylece işçinin kıdem tazminatı hakkı aylık olarak bir fonda birikmiş olacaktır. Söz konusu oranının yükseltilmesi veya düşürülmesi konusunda Bakanlar Kurulu yetkili olacaktır. İşçilere ise ilave bir yük getirilmeyecektir.
• Fondan kıdem tazminatı alabilmek için fona toplam 10 yıl ödeme yapılmış olması gerekecektir. 10 yılını dolduran bir işçi kendi istifa etse bile kıdem tazminatını alabilecektir. Bilindiği gibi mevcut uygulamada, istifa eden bir işçi kıdem tazminatını alamamaktadır. Fona yapılacak 10 yıllık ödeme için sürenin aynı işyerinde geçirilmesi zorunda değildir. Birden fazla işyerinde çalışan işçiye toplam süre üzerinden tazminat ödenecektir. Biriken tazminatların hepsi devlet güvencesinde olacaktır. Örneğin bir işçi, 4 yıl bir iş yerinde, 5 yıl başka işyerinde ve son 1 yıl da başka işyerinde çalışmış olsa 10 yılını doldurduğu için kıdem tazminatı hakkı kazanmaktadır. İşçi hayatını kaybederse de ödeme mirasçılarına yapılacaktır.
• Ödenecek kıdem tazminatı tutarı, fona prim ödenmiş her bir tam yıl için prim hesabına esas olan ücretin 30 günü tutarıdır. Kıdem tazminatına esas alınacak ücret belirlenirken işçinin çalıştığı ve adına prim yatırılan son takvim yılının ücret ortalaması alınacaktır. Bu bağlamda kıdem tazminatı hesaplama biçimi ve miktarı bugünkü uygulamayla hemen hemen aynı olmaktadır.
• Çalışanlar işten ayrılırken kıdem tazminatı için işverenle muhatap olmayacaklar, doğrudan fona başvuracaklardır. İşverenler de kıdem tazminatına hak kazanan işçi veya hak sahiplerini, hak kazandıkları tarihten itibaren 7 gün içerisinde fona bildireceklerdir.
• Fonun yürürlüğe girmesinden sonra iş hayatına başlayanlar yeni sisteme tabi olup kıdem tazminatlarını fondan alacaklardır. Fonun yürürlüğe girmesinden önce çalışma hayatında bulunanlar için ise eski uygulama geçerli olacaktır.
Yeni sistem ile özellikle çalışan sayısının fazla olduğu işletmelerde işverenler tarafından ciddi bir yük olarak görülen kıdem tazminatı, yıllara yayılarak işverenler rahatlatılmaktadır. İşçiler ise kıdem tazminatını bir güvence olarak gördüğünden yeni sistem ile rahat bir nefes almış olacaklardır. Yukarıdaki açıklamalardan anlaşılacağı üzere kıdem tazminatı kaldırılmamakta, yeni bir yapılanma ile işveren yükü aylara yayılmakta, ödemeler fona yapılmakta ve sistemin işleyişinde muhatap kıdem tazminatı fonu haline getirilmektedir.