HİLE; kişilerin görev ihlali veya ihmali yaparak işletme varlık, gelir ve fırsatlarını azaltacak şekilde veya harcayarak doğrudan veya dolaylı olarak kendilerine çıkar veya menfaat sağlamalarıdır şeklinde tanımlanmaktadır. Bununla birlikte hile; bir veya birden fazla kişinin yasadışı, adil olmayan menfaat elde etmek için kayıtların, belgelerin manipülasyonuna, tahrifatına; varlıkların eksik ya da adil olmayan tahsisine; kayıtlardaki veya belgelerdeki işlemlerin bilerek unutulmasına; muhasebe politikalarının yanlış uygulanmasına neden olan kasti davranışları olarak da tanımlanmaktadır. Yapılan tanımlarda vurgulanan temel konu bilinçli ve kasıtlı olarak görevi ve güveni kötüye kullanarak avantaj elde etmektir. Hile eyleminde önemli olan faktör bilerek ve planlanarak eylemin gerçekleştirilmesidir. Aksi durumda hile değil hata yapılmış olmaktadır.
Hileye neden başvurulmaktadır?
Hileye başvurulmasındaki nedenler arasında; zimmetlerin gizlenmesi, ortakların birbirini yanıltma istekleri, daha az kâr dağıtma isteği, yolsuzlukların gizlenmesi, hak edilmeyen teşviklerden yararlanma isteği, vergi kaçırma düşüncesi, mali içerikli baskıların olması, çok para kazanma hırsı, güzel veya lüks yaşama isteği, kötü alışkanlıklardan doğan baskıların olması, işletmede hileli hareketleri önleyecek veya ortaya çıkartabilecek bir kontrol yapısının olamaması veya zayıf olması, zayıf ahlak politikaları, üçüncü kişilerle ve ortaklarla yapılan gizli anlaşmalar, çalışanların yaptıkları işlerin kalitesini değerlemede yetersizlikler, çalışanların yaptıkları işlerin karşılığını alamamaları, hile yapanların cezalandırılacağı disiplinli bir ortamın sağlanmaması, işletmede çalışanlar arasında bilgi akışının zayıf olması, işletmelerdeki tepe yönetiminde var olan cahillik, umursamazlık ve yetenek eksikliği, işletmelerde sağlıklı denetim çalışmalarının olmaması, gibi benzeri nedenler yer almaktadır.
Kimler hileye başvuruyor veya kimler hile yapmaya eğilimli?
Açıkçası şu kişiler kesin hile yapar veya şu kişiler hile yapmaya eğilimlidir diyemeyiz. Fakat işletmelerde hileye başvuranlar üzerinde çeşitli araştırmalar yapılmıştır. Bu araştırma sonuçlarında hile yapan insanların genelde davranışsal açıdan bazı ortak özellikler sergiledikleri tespit edilmiştir.
Bu ortak özellikler ise şunlardır;
Kendilerini çok zeki kabul ederler.
Şahsı çıkarlarına düşkündürler.
Risk almayı severler.
Birkaç gün içinde ani bir karar verip ev değiştirebilirler.
Birkaç gün içinde ani bir karar verip evlenebilirler veya boşanabilirler.
Açgözlüdürler. Her zaman sahip olduklarından fazlasını elde etmek isterler.
Aşırı kıskançtırlar. Başkalarının sadece işyerindeki başarıları değil, iş dışındaki yaşantılarını da kıskanmaktadır.
İşleri ile ilgili aşırı meraklıdırlar ve oldukça azimli çalışanlardandırlar.
Çok önemli olsun veya olmasın her şeye çabuk sinirlenirler ve hoşgörüleri azdır.
Hayatta umdukları ideal amaçlarına ulaşamadıklarını düşündüklerinden kendilerini değersiz hissederler
İşle ilgili normal bilgi talebine bile karşı çıkar veya isteksiz davranırlar.
Raporların sunulmasında normal olmayan gecikmelere neden olurlar.
Sevimli, yardımsever görüntülerinin altında, hoşgörüsüz ve şiddet eğilimli bir kişilik barındırırlar.
Duygusal ve alıngandırlar. Örneğin, topluluk ortamında söylenen şeyleri kendilerine karşı bir saldırı olarak algılarlar.
Kendi kusurları ile ilgili başkalarını suçlu görürler. Hiçbir şey onların hatası değildir, başkalarının hatası nedeniyle kendileri böyle bir sorunla karşı karşıya kalmıştır. Her zaman bir suçlu bulunur.
Arkadaşları ve ailesini her zaman diğer tanıdıklarından uzak tutmaya çalışırlar.
Gizlilikten hoşlanırlar. Bu nedenle çalışma masasının veya eşyalarının başkaları tarafından karıştırılmasından hiç hoşlanmazlar, tuhaf gizlilik içindedirler.
Alkole bağımlılıkları giderek artmaktadır.
Çocuk ve hayvanlara karşı hoşgörüsüz ve şiddete yatkındırlar.
Başkalarını kontrol etmek için etraflarına tehditler savururlar.
Giderek kendi içlerine kapanır ve başka personel ile ilişkilerini minimuma indirirler.
Yaptıkları hilenin ortaya çıkmaması için başkaları tarafından yapılması gereken işleri de ısrarla kendileri üstlenmek isterler.
Önemli gibi görünmeye çalışır ve diğerlerinin kendisi hakkında daha iyi düşünceye sahip olmalarını arzulamaktadırlar.
İşlerinde geç saatlere kadar vakit harcarlar ve genelde de tatile çıkmaktan kaçınırlar.
İşletmenin müşterileri ve satıcılarıyla yakın ilişkilerde bulunurlar.
Geçmişte yasal sorunlar ve aile sorunları yaşamışlardır.
Kuralları zaman kaybettirdiği için sevmezler.
Sadece üst düzey yönetimde görev almak isterler.
Meraklı bir kişiliğe sahiptirler ve lüks yaşamayı severler.
Sürekli olarak kazancının yetersizliğinden yakınırlar.
Kıymetli muhasebe meslek mensubu arkadaşlarım, yukarıda saymış olduğumuz bu özellikleri okuduğunuzda, “kardeşim bu özelliklerin bazıları bende de var, şimdi ben hile yapmaya eğilimli miyim, hileci miyim yani, olur mu böyle şey, ne diyorsun be kardeşim” dediğinizi duyar gibiyim. Tabiki bu özelliklerden bazılarına sahip olmanız kesinlikle hile yapacağınız anlamına gelmez. Unutmayınız ki, bu özelliklerin çoğunluğunu taşıyan, fakat mesleklerini genel mesleki standartlar çerçevesinde yürüten, yine de iş hayatında hileye başvurmayan, başarılı ve dürüst kalabilen, çok sayıda muhasebe meslek mensubu arkadaşlarımız, hatta işletme yöneticileri ve çalışanları bulunmaktadır. Önemli olan ise muhasebe meslek mensubu arkadaşlarımızın uyması gereken zorunlu temel etik ilkeler arasında sayılan; dürüstlük, tarafsızlık, mesleki yeterlilik ve özen, gizlilik ve mesleki davranış ilkelerine uyarak mesleklerini icra etmeleridir. Onlardan beklenen budur. Araştırmalardan elde edilen tespitler ise sadece hileye başvuranlar yani hileyi bizzat yapanlarla ile ilgilidir. Sizlerle ilgili değildir.
Herkesin kullandığı bir cümle vardır. “İş yapan hata yapar”. Ama önemli olan hile yapmamaktır. Çünkü hata bilmeyerek veya farkında olmayarak, hile ise bilerek ve isteyerek yapılmaktadır.
Abraham Lincoln ne demiş: “Hata yapmak, hile yapmaktan çok daha onurluca bir eylemdir.”