1-8 Ekim tarihleri arası disleksi haftası olarak bilinmektedir.
Nedir Bu Disleksi?
Disleksi; bireyin özellikle okuma, yazma ve dil becerilerini etkileyen, beyin temelli öğrenme güçlüğüdür. Disleksi olan kişiler harfleri, heceleri veya kelimeleri tanıma, okuma, yazma ve anlama konusunda güçlükler yaşamaktadır. Disleksili bireylerin sözcük çözümleme, akıcı okuma, heceleme, okuduğunu anlama becerilerinde gözlenen zayıf performansları dilin ses bilgisel bileşenindeki sınırlılıklardan kaynaklanmaktadır. Disleksili olan çocuklar okuma yazma becerilerini geliştirmek amacıyla yeterince alıştırma yapmasına ve bu alıştırmaları sık sık tekrarlamasına rağmen yaşıtlarının gerisinde kalırlar. Disleksli bireyler normal veya normalin üstü zekaya sahiptir. Fakat bu yetersizlik çocuğun hem okul hem de gündelik yaşamını olumsuz yönde etkilemektedir. Bilinenin aksine bu olumsuzluklar sosyal, duygusal problemlerden, zekâ geriliğinden, sosyoekonomik düzeyden, uygun eğitime erişimin olmamasından kaynaklanmaz. Bu nedenle tanılama sürecinde bu dışlama kriterleri mutlaka elenmelidir. Yapılan araştırmalar disleksi-disortografinin beyin yapısındaki özel bir durumdan kaynaklanan kalıtsal bir nörolojik bozukluk olduğunu göstermektedir. Etkilenen bireylerin nöron bağlantıları tolumun geri kalan bölümünden farklı bir şekilde organize olmuştur. Manyetik rezonans görüntüleme(MRG)yöntemiyle normal kişilerde okuma sırasında faal olan bölgelerin disleksi-disortografisi olanlarda pek faal olmadığı ve bu bireylerin farklı beyin bölgelerini kullandıkları gösterilmiştir.
Dislekside Sık Sık Karşılaşılan Belirtiler
OKUMA
YAZMA
•Harfleri birleştirerek kelime bütününü oluşturmada zorlanma [(s+u)=(su); (k+u) + (r+a) + (b+i) + (y+e) = (kurabiye)]; Adını ya da sık karşılaşılan kelimeleri okumada zorlanma
•Sessiz harf gruplarını çözümleme ve harflerine ayırmada zorlanma (ps-tr-rt-kl-pr-rp-ks-str)
•Çok heceli karmaşık kelimeleri parçalarına ayırma ve çözümlemede zorlanma (so/rum/lu/luk)
•Kelimeleri tanımlama sürecinde ve çözümleme hızının çok yavaş olması nedeniyle, okurken cümlenin başını hatırlamada zorlanma
•İlk derslerde öğretilen ve sık aralıklarla tekrar edilen harfleri tanıma konusunda zorlanma
•Uzun kelimeleri parçalarına ayırırken abartma
•Aynı yaştaki diğer çocukların ortalama hızından çok daha yavaş okuma
•Çok zahmetli, düzensiz, kesintili ve dolayısıyla hiç akıcı olmayan okuma
•Kelimeyi ya da cümleyi çözümleyememe ve sıklıkla noktalama işaretlerini unutma
•Bağlantı kuramama
•Okumaya başladığında, kelimenin sonunu daha ilk heceden tahmin etme eğilimi (dolayısıyla kelimeleri yanlış öğrenme ve anlamlarını karıştırma)
•Benzer harfleri birbirleriyle karıştırma (b/d, d/p, b/p)
•Yön (yukarı/aşağı) ve zaman (önce/ sonra, dün/yarın) kavramlarını karıştırma
•Okurken harf atlama ya da araya harf ekleme
•Okuduğu metni kafasında canlandıramama ve hiçbir şey anlamadan okumaya devam etme
•Okuma ile ilgili ödevlere karşı ilgi eksikliği, isteksizlik ve kendini yorgun hissetme.
•Harfleri yazmayı öğrenmede zorlanma
•İşittiği sesleri doğru harflerle eşleştirmede zorlanma
•Harfleri sırasıyla yazmada zorlanma(ayrıca harfleri ve rakamları ters yazabilir.
•Öğrenmediği bir kelimeyi yazmada zorlanma (çocuk yapamayacağını düşünerek denemek bile istemez); Yazma otomatizmlerini kazanma konusunda zorlanma (örneğin cümle başındaki ilk harfi büyük yazmaz)
•Kendi kelime dağarcığını oluşturmada zorlanma (uzun süredir bildiği kelimeleri yazarken bile hatalar yapar)
•Dilbilgisi kurallarını öğrenme ve uygulamada zorlanma (fiil çekimleri vb.)
•Cümleleri analiz etmede; fiili, özneyi ve tümleçleri tanımlamada zorlanma
•Kafasından bir metin yazma konusunda zorlanma (çocuk genellikle fikirlerini nasıl toparlayacağını, nasıl cümleler ve paragraflar oluşturacağını bilemez).
•Olası bir kaygı durumu gelişmesi (çocuk yaşadığı zorlukların farkına varır, kendini çaresiz hissederek yeteneklerine olan güvenini hızlı bir şekilde kaybeder)
•Benzer sesleri (d/t, f/v, b/p, k/g, c/c) birbirine karıştırma
•Duyduğu sese göre yazma (çocuk hataları kendi kendine düzeltemez)
•Sürekli kararsızlık yaşama (yazdıklarını sık sık siler, yazarken huzursuz görünür)
•Noktalı ve noktasız harfleri yazarken birbirine karıştırma
Peki Bu Durumlarda Ne Yapılabilir?
Erken tanı bu çocukların geleceklerini etkileme açısından çok önemlidir, çünkü bu çocukların sadece akademik hayatları değil, akademik başarısızlık nedeniyle psikososyal gelişmeleri/ hayatları da bu durumdan olumsuz etkilenir. Erken tanı da veli ve öğretmenlerdeki farkındalık ile mümkündür. Soruna yaklaşımda okul, aile, psikolog psikiyatrist ve özel eğitim uzmanı işbirliği gereklidir. Çocuğun güçlük çektiği alana özel sözel, işitsel ve görsel eğitim metodları seçilerek destek verilmelidir. Günümüzdeki teknolojik araçlar çocuğa hem okuma hem de yazma anlamında çok iyi bir destek sunar. Bu sayede, çocuk kendi grubu içinde kalarak gelişmesini sürdürebilir. Sık olarak uygulanan bazı önemli ilkeler ve uyum yöntemleri şunlardır: Yaşadığı zorluklar mümkün olduğunca erken dönemde fark edilmeli; Tanıyı hızlıca koymak için uzmanlara danışılmalı; Harcadığı çaba ve gösterdiği azim her fırsatta teşvik edilerek motive kalması sağlanmalı; Ödevlerini tamamlayabilmesi için ek süre verilmeli; Okuma konusunda yaşadığı zorlukların olumsuz etkilerini azaltmak için bir arkadaşıyla eşleştirilmeli; Öğrenmesi gereken kelime sayısı azaltılmalı ve uyarlanmış dikte metinleri hazırlanmalı; Mümkün olduğunca erken bir dönemde elektronik sözlük ya da bilgisayar kullanmayı öğrenmesi sağlanmalı; Güçlü yönleri öğrenilmeli, dersleri ya da sınav kâğıtları okunurken her zaman olumlu yorumlar yapılmalı; Hazırladığı sunumların şeklinden çok içeriğine odaklanılmalıdır.
Disleksi ile ilgili film önerisi: Yerdeki Yıldızlar(Her Çocuk Özeldir)-Taare Zameen Par