Davranış problemi, çocuğun kendisi ve başkaları için sorun yaratan seyler yapmasıdır. Çocuğun sergilediği davranışlar yeni beceiler geliştirmesini engelleyici, ortama uyum sağlamasını zorlaştırıcı, kendisine, başkasına Ya da çevresine zarar verici olduğu için sorun olarak görülmektedir. Bu olumsuz davranışlar, çocuğunuza yeni birşeyler öğretmek ve beceriler kazandırma konusunda ebeveynlerde isteksizlik ve tükenmişlik yaşamasına neden olabiliyor. Davranış problemi ne denli şiddetli olursa olsun, çocuğun yaptıklarından kaynaklanmaktadır, çocuğun kendisinden değil. Davranış problemleri terimi yalnızca çocuğun yapmayı öğrenebileceği davranışlar için kullanılmalıdır. Örneğin, çok ağır geldiği için elindeki vazoyu taşıyamayıp yere düşüren ve kıran çocuğun davranış sorunu olduğunu söyleyemeyiz. Ya da annesiyle oynarken yanlışlıkla annesine zarar veren bir çocuğun davranış sorunu olduğunu söyleyemeyiz. Çok hareketli bir çocuğun bir sorunlu davranışı birkaç kez yapması bile, davranış problemi olarak değerlendirilmez. Bir davranış, çocuğa o davranışı yapmaması söylendiği ve çocuk o davranışı yapmamayı becerecek özellikte olduğu halde davranışı tekrar tekrar yaparsa davranış probleminden söz edebiliriz.
Bir davranışın ortaya çıkma nedenini anlayabilmek için, tek başına o davranışı incelemek yerine bu davranışa neden olan ortamı değerlendirmek gerekir. Dikkatli yapılan bir gözlem ile sorunlu davranışın nedeni ve nasıl üstesinden gelinebileceğine yönelik bilgi toplamak mümkün olacaktır. Davranışın ortaya çıktığı ortamda yapılan düzenlemeler ve davranış sonucunda verilen tepkiler sıklıkla o davranışın bir daha tekrarlanıp tekrarlanmayacağı hakkında bilgi verir. Çünkü çocuğun davranışı sonucunda alacağı tepkiler, onun davranışını şekillendirmesinde rol oynayacaktır. Eğer çocuk davranışının sonucunda istediği tepkiyi alıyorsa bu söz konusu davranışın kalıcı olmasına neden olacaktır.
Her çocuk sürekli ilgiden Ya da dikkat çekmekten hoşlanır. Annesine ev işlerinde yardım eden, kardeşine iyi davranan, kardeşiyle oyuncaklarını paylaşan bir çocuk, olumlu yönde dikkat çektiği için bu davranışlarını pekiştirirler. Çocukla ilgilenme, onu kucaklama, öpme, sevme cocuk için birer ödüldür ve bunlar ortama uygun davranışları arttırıcı niteliktedir. Oysa çocuk için çoğunlukla ödül olan ilgi, bazı durumlarda uygun olmayan davranışları arttırıcı nitelik de taşıyabilir. Çocuğun peşinden koşturma, bağırma, azarlama ve kızgınlığını daha daha farklı şekillerde ifade etme, sorunlu davranışları arttırıcı ilgi örnekleri olabilir. Bu davranışlardan her biri, çocuk için 'senin yaptıklarına tepki gösteriyorum' anlamı taşır. Çok sık karşılaşılan bir problem davranıştan örnek verirsek; Ayşe ailesiyle yemek mamasına oturmuyor, anne ve babası yerinde oturduğunda Ayşe masadan kalkıyor. Ayşe masan kalkınca annesi de yerinden kalkıyor, Ayşe'nin peşinden koşuyor ve onun tekrar masaya oturtmaya çalışıyor. Annesi Ayşe'yi masaya oturtma çabasını göstermediğinde Ayşe mutfağı birbirine katıyor.
Yukarıdaki örnekte görüldüğü gibi ilgi ya da dikkat çekme Ayşe'nin istediği bir sonuçtur. Yerinden kalkması annesinin ilgisini üzerine çekmekle sonuçlandığından, bu davranış artacak, sorunlu davranış haline dönüşecek ve kalıcı olacaktır.
Bazı çocuklar kendi istek ve gereksinimlerini sözel olarak ifade edebilecek düzeyde oldukları halde, isteklerini ağlama, bağırma ya da kendini yere atma gibi davranışlarla da gösterebilmektedirler. Eğer isteklerini bu davranışları sonucunda yaptırabildiklerini farkederlerse, uygun şekilde kendini ifade etme, yerini uygun olmayan davranışlarla ifade etmeye bırakacaktır. Örneğin; Ayşe annesiyle dondurmacının önünden geçerken dondurma ister. Anne Ayşe'nin dondurma yediğinde boğazlarının rahatsız olabileceğini düşünerek Ya da başka nedenlerden dolayı bu isteğini reddeder. Ayşe ağlamaya başlar ve kendini yere atar. Annesi Ayşe'nin bu davranışı karşısında, dondurmayı alır ve susmasını sağlar. Anne o an için ağlama davranışını durdurmuştur. Ancak Ayşe'nin uygun olmayan bir davranış geliştirmesine de ortam hazırlamıştır. Çünkü Ayşe, bundan sonra her istediğini ağlayarak ya da kendini yerlere atarak elde edebileceğini öğrenmiştir.
Davranış Sorunlayıla Başetmek için Anne ve Babalara Öneriler;
- Sorunlu davranış, çocuğun kendisine ve çevresine zarar vermiyor sadece ilgi çekmek amacıyla yapılıyorsa görmezden gelme, bu davranışın azaltılmasında en etkili caydırıcı tepki olarak kullanılmaktadır.
- Davranış değiştirme yönteminde ödül, uygun davranışın gösterilmesini kolaylaştırmak ve sorunlu davranışı uygun davranışa dönüştürmek amacıyla kullanılmaktadır. Ödülü geri çekme, herhangibir etkinlik sırasında çocugun sergilediği sorunlu davranışa karşı, yetişkinin çocuğun sahip olduğu hoşlandığı bir şeyi geri çekmesi ve bir süre tepkisiz kalmasıdır.
- Çocuk uygun olmayan bir davranış girişiminde bulunurken, uygun bir davranış önerisiyle karşısına çıkılırsa, diğerinden vazgeçebilir.
- Eğer kararlı bir şekilde 'hayır' denilirse ve çocuk yapmakta olduğu yaramazlığa ara verirse,hemen başka bir şeyle ilgilenmesini sağlamaya çalışılmalıdır. 'Hayır' kelimesini tekrarlamaktan kaçınmakta fayda var, çünkü çok duymak çocukta duyarsızlığa yol açar.
- Kurallarla ilgili tartışmaktan, bağırmaktan, fikir değiştirmekten, yarı yolda vazgeçmekten kaçınmak gerekir. Çünkü bunlar da sorunu arttırmada rol oynayabilecek şeylerdir.
- Bütün bu yukarıda yazdıklarımı eksiksiz olarak yerine getirmek pek mümkün olmayabiliyor. Zaman zaman bazı ilkeleri uygulamada zorluk yaşayabilirsiniz. Çok deneyimli anneler için bile davranış problemleriyle başa çıkmak kolay bir iş değildir. Bazen işler hiç de planladığınız gibi gitmeyebilir. Yapmanız gereken, olabildiğince sakin olmaya çalışarak, kararlılığınızı bozmadığınız sürece eninde sonunda kazananın siz olacağına inancınızı sürdürmenizdir.