Bilindiği üzere, aile işletmeleri aralarında akrabalık bağı olan kişilerin bir araya gelerek kar elde etmek ve mal veya hizmet üretmek amacıyla kurulan ekonomik birimler veya örgütlerdir. Aile işletmeleri, genel olarak mirasın dağılmasını önlemek ve ailenin geçimini sağlamak amacıyla kurulan, yönetim kademelerinde aile bireylerinin olduğu ve kararların aile bireyleri tarafından alındığı, en az iki neslin işletmede yer aldığı işletmeler olarak bilinmektedir.
Aile işletmeleri, yönetim, pazarlama, finansman, üretim, kurumsallaşamama, muhasebe, vergi gibi benzeri konularda bir çok konuda önemli sorunlarla karşılaşmaktadırlar. Aile işletmelerinin karşılaştıkları bu sorunlardan biri de “hile”dir. Hile ise işletmelerde haksız menfaat sağlamak için yapılan aldatıcı ve sahtekâr davranışlar veya fiziki veya şiddete bağlı olmayan eylemler olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca hile, aile işletmelerinde yapılan komplo, zimmet, yolsuzluk, hırsızlık, sahtecilik, gizli anlaşmalar, rüşvet, güveni kötüye kullanma ve dolandırıcılık gibi kavramları da içermektedir. Aile işletmelerinde yöneticiler/çalışanlar, işletmenin varlıklarını ve kaynaklarını kasti olarak kötüye kullanmakta ve ele geçirerek haksız kazanç elde edebilmektedirler.
Aile işletmelerinde karşılaşılan veya görülen en önemli hile belirtileri ise şunlardır;
· İşletmede tüm alacak, borç, tahsilat, ödeme ve tüm bunların kayıtlarından tek kişi sorumludur.
· İşletmede çok sık fatura kaybetme olayları ile karşılaşılmaktadır.
· İşletmede muhasebeden sorumlu çalışan genelde aile üyeleri arasından seçilmekte ve muhasebe konularındaki son gelişmeleri yeterince takip etmemektedir.
· İşletmede muhasebe işlemlerinde alacak ve borçlarda dönem dönem ve sık sık düzeltme kayıtları yapılmaktadır.
· İşletmede malzeme siparişi veren, malzemeyi alan ve ödemesini yapan kişi aynı kişi olmaktadır.
· İşletmede gider kalemlerinde ve alımlarda anormal artışlarla dönem dönem karşılaşılmaktadır.
· İşletmede uzun süre kullanılmayan dosyalar, belgeler ve programlar temizlenmektedir.
· İşletmede sıklıkla yüksek düzeyde hizmet alımları yapılmaktadır.
· İşletmede benzer tarihlerde bir satıcıya birden fazla ödeme yapıldığına rastlanılmaktadır.
· İşletmede uygun olmayan ve gerçek olmayan kişilere zaman zaman ödeme yapılması durumlarıyla karşılaşılmaktadır.
· Çalışanlar gelirlerine göre çok lüks yaşam sürdürmektedirler.
· Çalışanlar sık sık hafta içi ve hafta sonu fazla mesaiye kalmaktadırlar.
Aile işletmelerinde karşılaşılan veya görülen yukarıda belirtilen hile belirtilerini azaltmak veya ortadan kaldırmaları için alınabilecek önlemleri ise aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz;
Her aile işletmesinde personelin kabullenebileceği bir işletme ahlak politikası oluşturulmalı ve öncelikle de bunun yönetim tarafından benimsenmesi gerekmektedir. Daha sonra da personelin de bu konuda teşvik edilmesi gerekmektedir.
Aile işletmesi sahibi, personel istihdamında bazı karakteristik özelliklere sahip personelin istihdamından kaçınmalıdır. İşe alınacak kişilerin borç durumları, geçmiş yaşamları ve referansları, adli sicil kayıtları ve zararlı alışkanlıklarının araştırılması gibi ön değerlendirmeler işletme sahipleri için gelecek konusunda fikir sahibi olmalarını sağlayabilecektir.
Sık sık banka kayıtları ve muhasebe kayıtlarının karşılaştırılmasında fayda bulunmaktadır.
İşletmenin önemli noktalarının (stoklar, kasa gibi) kameralar ile izlenmesinde fayda bulunmaktadır.
Zaman zaman haber verilmeden kasa ve stok sayımlarının yapılmasında fayda bulunmaktadır.
İşletmede genel olarak ani denetimlerin sık sık uygulanmasında fayda bulunmaktadır.
Aile işletmesi sahipleri, işletmede yapılan hilelerin ortaya çıkartılabilmesi için şikâyet, uyarı ve ihbarların kolay yapılabilmesini sağlamalı, bu konuda teşvik edici olarak cesaretlendirici ortam oluşturmalıdırlar. Hilenin ortaya çıkartılabileceği algısı yaygınlaştırılmalıdır. Bu şekilde de yakalanma korkusu ile aile bağlarını kaybetme, küçük düşme ve hapse girme gibi korkular hileden caydırıcı olabilecektir.
İşletmede yapılan hilelere verilen cezalar ağır ve caydırıcı nitelikte olmalıdır.
İşletmede personel devir hızının azaltılması konusunda çalışmaların yapılmasında fayda bulunmaktadır.
İşletme içerisinde adil bir çalışma ortamının sağlanması, çalışanların işletmeye olan bağlılığının artırılması ve personele yönelik bazı yardım programlarının düzenlenmesinde fayda bulunmaktadır.
İşletmelerimizde hilelerin olmaması veya en aza indirilmesi dileğiyle…